Mefisto for Ever - Tom Lanoye (2006)

Het toneelstuk ‘Mefisto for ever’ is intussen reeds enkele jaren oud, en vanwege enkele lauwe reacties in de pers ben ik het stuk toen niet gaan zien. Ligt de tekst van Lanoye aan de oorsprong van dat gebrek aan enthousiasme? Waarschijnlijk wel, want het geheel is zodanig complex dat een begrijpelijke vertaling naar de planken niet voor de hand ligt. Lanoye laat zijn personages theater spelen binnen theater, en de grote kracht schuilt in de verwerking van meesterwerken van Shakespeare, Tsjechov en Goethe. Wie de werken niet kent mist hoe dan ook al een gedeelte van de kracht, maar als het onderscheid wegvalt tussen citaat en zuivere tekst, valt het stuk onverbiddelijk in duigen - tenzij Guy Cassiers daar een mouw heeft aan gepast...?

Literair heeft Lanoye er echter weer een festijn van gemaakt. Moeiteloos laat hij spontane dialogen overvloeien in stukken authentiek theater; een cocktail die hij bovendien lardeert met interessante bespiegelingen en een harde historische context (hier gebasseerd op een waargebeurde roman van Klaus Mann). Waar Lanoye in zijn boeken licht en humoristisch overkomt, zien we in zijn ‘Triptiek van de macht’ een beschouwlijker auteur aan het werk; iemand die zijn speelsheid heeft ingeruild voor een verpletterende maturiteit.
‘Het Derde Huwelijk’, zijn jongste roman, bewijst echter dat Lanoye nog steeds de speelvogel is van weleer. Ook die kant van onze landgenoot zien we graag aan het werk, maar naar een serieuze roman kijk ik persoonlijk reikhalzend uit. Maar of die er ooit komt...? Ik vrees ervoor.
3,5*

Gebrek aan enthousiasme over het stuk? Zal ik eens wat artikels citeren?

Ook dit keer krijgt Cassiers van de dagbladpers een pluim. Het vormelijke raffinement van de voorstelling wordt als uitzonderlijk bestempeld. 'Het is moeilijk om niet te bezwijken voor de formele schoonheid van de voorstelling', schrijft Libération. De krant heeft lof voor de acteerprestaties (...) De krant Le Monde is over de hele lijn positief en vindt Mefisto forever 'een uitzonderlijk moment op het festival'. De rol van Josse De Pauw wordt zelfs vergeleken met die van Marlon Brando in Apocalypse now. - De Standaard, tijdens het Festival van Avignon, 20 juli 2007

Als kersverse artistiek leider van Het Toneelhuis levert hij met zijn multimediale enscenering van 'Mefisto for ever' nu een indrukwekkend visitekaartje af. Met het spel als centraal element in een zintuiglijk bombardement van geprojecteerde beelden en begeleidend geluid. - De Telegraaf, 27 november 2006

"Mefisto for ever" is toneel zoals we zelden te zien krijgen, gewoonweg prachtig om naar te kijken en verrassend bijtend actueel. (...) Regisseur Guy Cassiers slaagt erin dat complexe stuk adembenemend in beeld te zetten. Met discrete camera's legt hij accenten, vergroot gezichten, toont de angst, ontreddering of gewoonweg de ijdelheid. - Paul Arias, Radio 1, 23 oktober 2006

Een sterk uitgangspunt, dat hij vervolgens mooi en indrukwekkend uitwerkt. De inmiddels befaamde multimediale beeldtaal die Cassiers in zijn Proust-cyclus aanwendde om de meest uiteenlopende zintuiglijke ervaringen weer te geven, is hier opnieuw te bewonderen - Volkskrant, 23 oktober 2006

Mefisto for ever een bewerking noemen zou een understatement zijn voor het huzarenstukje dat de Antwerpse schrijver-dichter opnieuw aflevert na eerdere krachttoeren als Ten oorlog en Mamma Medea. (...) Mefisto for ever is groots theater over grootse thema's, maar geen theater van het grote gelijk. - De Morgen, 23 oktober 2006

Enkele lauwe reacties - ik vraag me af waar ik ze destijds gehaald heb. Ik meende hier en daar wat beklag gehoord te hebben over de lange speelduur - of ik moet me sterk vergissen?

Lanoye verwerkt inderdaad fragmenten uit verschillende klassieke teksten binnen een eigen stuk. Je zou kunnen zeggen dat hij ze "toepast" en gebruikt om de emotie van personages vorm te geven Hij doet dat op een heel intelligente manier, wat veel respect afdwingt.

Het heeft mij echter niet altijd kunnen prikkelen en wel om twee redenen. Zonder achtergrondkennis van de klassiekers is het moeilijk om de intrinsieke lading van een fragment te schatten, los van de spanning die het krijgt in zijn nieuwe context. Ten tweede werkt deze manier van doen soms vermoeiend. Je krijgt verschillende stijlen door elkaar, die een ander soort lezen en inleven vereisen. Hierdoor wordt het ritme wat gebroken.

Het geheel heeft dus het aspect van een collage, die bij momenten heel verrijkend werkt. De afwezigheid van een vloeiende uniforme stijl, zoals we die vinden in Lanoyes "Atropa", maakt dit stuk voor mij minder krachtig.

Als je Mefisto gelezen hebt (of zoals ik de film gezien hebt) is dit niets nieuws onder de zon maar toch weet Lanoye mij weer, zoals altijd door middel van zijn taalgebruik en (deze keer) het verwerken van een aantal andere toneelstukken, een aantal keren flink te doen lachen.
Vooral de stukken waarin door elkaar gespeeld werd waren heel sterk.

4.0*