Le Mythe de Sisyphe - Albert Camus (1942)

Camus bewijst in dit boek een meesterlijk denker te zijn. Dit blijkt al uit de nauwkeurige probleemstelling: de centrale kwestie van dit boek is niet wat de zin van het leven is, maar of het zin heeft om te leven. Bij die eerste vraag wordt als uitgangspunt genomen dat het universum geen (evidente) zin heeft, maar dat de mens wel zo'n zingeving aan de wereld wil opleggen. Er is dus een mismatch tussen de mens en de wereld waarin hij wordt gegooid. Deze mismatch noemt Camus het absurde.
-
Menig denker- Camus noemt onder meer Kierkegaard- probeert die mismatch op te heffen door zich te vereenzelvigen met een eenheid; zoals een goddelijke. Net als een zelfmoord veronderstelt dit een einde van het individu, zei het bij het ene letterlijk en bij het andere figuurlijk. Zo zou het soms fijn zijn om het zinloze kwaad van het universum te ontkennen door te ontsnappen via een kosmische rechtvaardiging, maar dit veronderstelt een sprong waarin de kritische menselijke geest te pletter slaat. Camus wijst zo'n toevlucht af. Hij verkiest een menselijk verzet tegen de zinloosheid, zelfs al brengt je dit tot de rand van de gekte. Camus vindt daarom Ivan Karamazov een absurde held. Dit personage verdedigt tot het bittere eind zijn gevoel voor rechtvaardigheid tegen de onredelijkheid van de wereld.
-
Een oppervlakkige lezing van het absurdisme zou wellicht tot melancholie leiden, maar het boek biedt daarentegen juist een realistisch optimisme. Er is namelijk grote schoonheid en rust te vinden in de acceptatie van de absurditeit van het leven. Grote kunst, zoals de hiervoor aangehaalde "De Gebroeders Karamazov", haalt dit naar voren. Kunst vormt daarmee een manier om het lijden van een doel te voorzien. We kunnen de zinloosheid van het leven weliswaar niet overwinnen, maar er zit een zekere geruststelling in de gedachte dat dit ook niet hoeft. We hoeven ons enkel tegen de zinloosheid te verzetten, onder meer door het maken en consumeren van goede kunst.
-
De Mythe van Sissyphus vond ik kortom een sterk boek; activerend en positief ondanks de zware thema's die worden besproken. Ik moest om die reden denken aan The Laughing Heart
van Bukowski. Dit gedicht vangt mijns inziens het absurdisme perfect: inclusief de warme, activerende onderstroom.

"you can’t beat death but
you can beat death in life, sometimes."

Ik heb dit werk bijna driemaal gelezen. Eerst eenmaal toen ik maar weinig kon volgen van de gedachtegang van Camus. Nu is dit soort abstracte filosofie, zoals dit boek bleek te zijn, niet echt aan mij besteed. Ik vind dat toch zoeken naar een antwoord dat er niet is, maar het toch vinden, vooral door beweringen te onderbouwen met andere beweringen, of gewoon stellig neer te zetten zonder onderbouwing en zo heb je altijd gelijk.

Enfin, misschien had ik iets gemist. De scores zijn hoog, ik lees maar al te vaak dat dit goed leesbaar is, ik heb de nieuwste vertaling die ook goed leesbaar moet zijn vergeleken met de meer archaïsche vertaling van daarvoor. Ik heb het boek daarom daarna nog een keer gelezen. Nu veel geconcentreerder en vaak genoeg stukken herlezen om maar in de gedachtegang een logica te vinden. Per saldo drie maal gelezen dus wel. Maar ik blijf bij mijn mening die ik eerst al had.

Op hoofdlijnen is Camus wel te volgen. Althans wat hij zegt, niet waarom hij het vindt. De hele hoofdvraag waarom je bij het inzien dat het leven nutteloos is ofwel voor een God ofwel voor zelfmoord zou moeten kiezen, dat is al een stellingname waar ik niet in mee kan. En vervolgens bouwt hij daar verderop voort. Ja, zo kan ik ook mijn filosofie opzetten.

Camus komt echter niet met de vraag of het leven nutteloos is, maar of het waard is te leven. En daar schrijft hij een hele filosofie op. Ik dacht vooral: waar maak je je druk om? Misschien ben ik veel te banaal, maar beleef één nacht met een mooie vrouw en voilà, je hebt je reden om te leven al gevonden.

Volgens Camus moeten we zo veel mogelijk leven. Niet zo goed mogelijk, nee zoveel mogelijk. Camus zegt: ‘Als ik aanneem dat mijn vrijheid slechts betekenis heeft met betrekking tot haar beperkte lot [dat dat vanzelf eruit voortvloeit]’. Daar zit dan al een aanname in en dat maakt de onderbouwing niet sterker, maar buiten dat vind ik dit een kromme redenering. En zo gaat dat het hele boek door.
Camus zegt volgens mij vooral dat eenmaal bewust van het absurde, je die strijd reden geeft om te leven. Maar dat is het dan ook.

Vervolgens komt hij met enkele voorbeelden van een absurde mens. Zo vindt hij een toneelspeler goed voorbeeld, die kiest namelijk voor zoveel mogelijk levens en een opeenvolging van roem. Daar doet hij wel de aanname dat dat de reden is om toneel te spelen. Misschien vindt zo’n toneelspeler het gewoon leuk om te spelen. En allicht heeft Camus gelijk en is dat de ware psyche van die toneelspeler, dat hij zoveel mogelijk wil leven door middel van personen die hij speelt, maar dat blijkt niet op basis van deze nauwelijks onderbouwde stellingname en had dus anders onderbouwd moeten worden.

Nog iets verder stelt hij dat de veroveraars weten dat de daad op zichzelf nutteloos is. Dat is sowieso nogal wiedes in de wereld van de absurde mens, immers is alles nutteloos. En vervolgens zegt hij dat er maar een nuttige daad is en wel de daad die de mens en wereld zou vernieuwen. Dat is ten eerste in tegenspraak met de hele idee, maar verder is dit ook een stelling die nergens uit blijkt en nergens wordt onderbouwd.

Een enkel hoofdstuk is nog wel boeiend, als hij in de psyche van Don Juan duikt, of de psyche van Sisyphus. Dit blijkt Camus dus wel goed te kunnen. Ook de analyse over Kafka is boeiend, al is dat slechts een aanhangsel. Overigens die hele titel is ontleend aan het verhaal van Sisyphus, dat deze man nutteloos werk doet. Maar juist daarin schuilt het nut van de straf, dus in hoeverre is dar nutteloos. 2,0*.