menu

Verscheur Deze Brief! Ik Vertel Veel te Veel: Een Briefwisseling - Willem Frederik Hermans en Gerard Reve (2008)

mijn stem
3,92 (18)
18 stemmen

Nederlands
Autobiografisch / Waargebeurd

315 pagina's
Eerste druk: De Bezige Bij, Amsterdam (Nederland)

Twee van de belangrijkste Nederlandse schrijvers van de twintigste eeuw, Willem Frederik Hermans en Gerard Reve, schreven elkaar in de jaren veertig en vijftig vele openhartige brieven. Hun correspondentie staat aanvankelijk in het teken van groeiend literair zelfvertrouwen, gevoelens van miskenning en vooral een grondige afkeer van het artistieke klimaat in het naoorlogse Nederland. De aanstormende talenten hadden grote waardering voor elkaars werk en ontwikkelden zelfs plannen voor een gezamenlijke roman. In 1959 kwam het tot een abrupte breuk. Hermans: “Hoe onbegrensd mijn medelijden ook moge wezen, mijn tijd is niet onbegrensd. Daarom is in ongenade laten vallen wel het meest geschikte middel om van het gezeur af te komen. Dit overkomt jou dus bij dezen.”

zoeken in:
avatar van thomzi50
3,5
Dit lijkt me een erg interessant boek.

avatar van DvonGeem
4,0
Het is ook erg interessant. Eerst de vriendschap in de brieven en dan langzaam aan de verwijdering tussen de twee schrijvers.

avatar van Pythia
4,0
Hermans had natuurlijk gelijk

Verplichte kost voor Hermans en/of Reve fans.
Heel interessant om te lezen hoe hun eerste werk ontstaat en hoe zij samen strijden voor erkenning.
Daarnaast kun je meeleven met persoonlijke dingen als het wel en wee van hun katten.

Ik vond de breuk nogal abrupt. Reve bleef bevriend met Van Oorschot, wat Hermans hem zeer kwalijk nam. Pas als ze elk in Zuid-Afrika zijn geweest wordt de correspondentie weer vriendelijk.

avatar van Pieter
Mag ik eerlijk zijn: ik vind dit werkelijk een prachtige titel!

avatar van thomzi50
3,5
Goed, een kleine twee jaar na dato is het er eindelijk van gekomen. En het viel zeker niet tegen, zitten prachtige brieven tussen, met name Hermans haalt een hoog niveau. Ook is de opbouw van deze vriendschap, die eigenlijk nog bijzonder lang standhoudt, mooi, vooral door het abrupte einde. Toch hou ik het slechtst bij 3,5*: heb het gevoel dat er ook enkele relevante brieven ontbreken (geen idee of dit ook zo is? Er wordt in elk geval één keer gerefereerd aan een brief die niet traceerbaar is) en het middenstuk van het boek kabbelde een beetje teveel op hetzelfde tempo voort; Reve's Engelse brieven in ditzelfde stuk konden me sowieso amper bekoren. Daarom slechts een 3,5*, maar verder wel een prachtig document van mijn favoriete Nederlandse schrijver van de 20e, en een andere schrijver die ik toch ook allerminst laag heb zitten.

4,5
Schitterende bundel. Ik vond het gewoon ook echt jammer dat de vriendschap geen stand hield, hoewel de manier waarop Hermans de vriendschap beeïndigd wel weer fantastisch is. "Hoe onbegrensd mijn medelijden ook moge wezen, mijn tijd is niet onbegrensd. Daarom is in ongenade laten vallen wel het meest geschikte middel om van het gezeur af te komen. Dit overkomt jou dus bij dezen."

Dit boek heeft mij zeer nieuwsgierig gemaakt naar het andere werk van deze heren. Heb tot nu toe alleen "De Avonden" en "De Vierde Man" gelezen en ben vandaag begonnen in "Nooit Meer Slapen". Deze bevalt mij tot nu toe zeer goed!

Tabula Rasa
Begint als een briefwisseling tussen twee aanstormende jonge schrijvers die een aversie tegen de na-oorlogse Nederlandse samenleving in het algemeen en literatuur in het bijzonder delen. Eindigt als een eenrichtingsverkeer van brieven van Reve aan Hermans, die daar niet meer op staat te wachten.
Veel nieuwe informatie leveren de brieven niet echt, en het niveau van de brieven is niet bijzonder. Grappig is dat Reve, die enige tijd het idee had opgevat alleen nog in het Engels te willen schrijven, ook zijn brieven naar Hermans lange tijd in het Engels schrijft. Hermans legt overigens heel goed uit waarom het vrijwel onmogelijk is voor Reve om een carriere als Engelstalig schrijver op te starten. Hij steunt hem hier overigens wel van harte in.

Na het lezen van dit boek had ik wel sterk het idee dat het eigenlijk behoorlijk onfatsoenlijk is om de persoonlijke brieven, met name die van Hermans, gebundeld in boekvorm uit te geven. Hermans laat duidelijk blijken (ergens in de zestiger jaren, meen ik), dat hij hier zwaar op tegen is (op het publiceren van zijn brieven aan Reve), en ik zie niet in waarom dat in de loop der jaren veranderd zou zijn. Respecteer dat dan ook na zijn dood, zou je kunnen stellen. Op de keper beschouwd voegen die brieven, en de briefwisseling zoals gepresenteerd, namelijk niets essentieels toe aan de Nederlandse literatuur.

Moeilijk om een waardering te geven, de brieven zijn niet bedoeld als artistieke uiting. Toch in elk geval die van Hermans niet. Reve probeerde dat misschien wel. Laat ik maar in het midden gaan zitten met een 3.

avatar van psyche
3,0
psyche (crew)
Tabula Rasa schreef:
Hermans laat duidelijk blijken (ergens in de zestiger jaren, meen ik), dat hij hier zwaar op tegen is (op het publiceren van zijn brieven aan Reve), en ik zie niet in waarom dat in de loop der jaren veranderd zou zijn. Respecteer dat dan ook na zijn dood, zou je kunnen stellen. Op de keper beschouwd voegen die brieven, en de briefwisseling zoals gepresenteerd, namelijk niets essentieels toe aan de Nederlandse literatuur.


Op 24 september 1968 liet W.F.H. per aangetekende brief aan GR o.m. weten:
Te allen overvloede wijs ik u er voorts op dat ik u uitdrukkelijk verbied ook maar één letter te publiceren van wat ik mijnerzijds ooit aan u geschreven heb. Dit is bedoeld als een zeer ernstige waarschuwing. Indien u mijn uitdrukkelijk publicatieverbod niet ter harte mocht nemen, zal ik niet aarzelen mij tot de justitie te wenden en alle gevolgen daarvan zullen voor uw rekening zijn.


Moeilijk om een waardering te geven, de brieven zijn niet bedoeld als artistieke uiting. Toch in elk geval die van Hermans niet. Reve probeerde dat misschien wel. Laat ik maar in het midden gaan zitten met een 3.


Mee eens. Eigenlijk is alles wat te melden valt al hiervoor geschreven. Als document is het werk van waarde, met name de voetnoten zijn interessant ... De brieven van GR in het Engels vond ik irritant en aanstellerig.

3*

4,0
Met de onverwachte brouille tussen de twee mastodonten van de naoorlogse Nederlandse schrijverij zien we haast ook een stijlbreuk in Reve's werk, optreden en imago, en je vraagt je af of er een correlatie tussen die twee omslagen zit. Het geeft wel te denken, daar bekend is dat Hermans niets moest hebben van Reves bekering tot de R.K.-kerk en evenmin zijn veranderde geaardheid begreep. Het is ook de tijd dat Reve zich meer en meer als een clown gaat gedragen, en we zien dat zelfs terug in de brieven die Hermans vanaf het eind van de jaren zestig schrijft (die vrijwel allemaal onbeantwoord bleven). Ineens bedenkt ie rare woordjes als verrekijk en 'zoude' (waarover Hermans nog een smakelijke opmerking heeft aan het adres van Reves levenspartner Joop Schafthuizen). Het onverwachte succes (want ondanks dat Reve al in 1947 De Avonden uitbracht, bleef hij tot in de jaren zestig een armetierige schrijver) lijkt hem in zijn bol geslagen te zijn, en met dergelijke strapatsen kan Hermans maar moeilijk uit de voeten. Want ondanks Hermans explosieve aard is hij natuurlijk een rationeel bij uitstek.

Waar Reve vanaf de jaren zestig door zijn ballorige gedrag vooral vermakelijker is, lijkt zijn vroegere periode toch interessanter. De groteske stijlmiddel (telkens '&' in plaats van 'en' gebruiken bijvoorbeeld) waren er toen nog niet, maar virtuoos was hij zeker als sobere, of zoals Hermans zou zeggen, 'monolithische' schrijver. Mijn lezing van een Werther Nieland tegenover die van De Taal der Liefde bevestigt dat alleen maar, al blijft het monolithische wel altijd aan zijn werk kleven, maar is het sobere op een bepaald moment ingewisseld voor de 'romanties-decadente' kletspraat.

Verder is natuurlijk de eeuwige afkeer tegenover alles en iedereen een van de belangrijkste thema's uit de briefwisseling. Uiteindelijk, zo is de conclusie, moet iedereen eraan geloven. Al geeft Reve in latere jaren nog wel aan mededogen voor zijn 'minderen' te hebben, al weet je het met de Reviaanse ironie natuurlijk nooit zeker. Saillant detail is, want dit komt niet zo heel vaak naar voren, is dat Reve, en in mindere mate Hermans, bij wijlen hun zwaktes en onzekerheden aan elkaar durven te tonen. Dat is een heel andere houding die we van ze tegenover de buitenwereld bestaande uit minkukels en smeerlappen, gewend zijn. Vermoedelijk heeft het te maken met de grote achting die ze hadden voor elkaars werk.

avatar van Raskolnikov
4,0
Hoge verwachtingen bij de correspondentie tussen m’n twee favoriete Nederlandse schrijvers. Na lezing is Reve verder gestegen in m’n achting, terwijl Hermans toch een beetje van z’n voetstuk is gelazerd. Eigenlijk voel je al van het begin aan dat de vriendschap nooit heel lang kan duren. Het is vooral de verwantschap die ze tot elkaar trekt; beginnende schrijvers die zich graag in een outsiderpositie manoeuvreren, waarbij met name Reve pogingen doet het kleine Nederland te ontstijgen. Hij schrijft zelfs een periode zijn brieven in (erbarmelijk) Engels. (Hermans daarover: ”Nog zelden heb ik een brief ontvangen die kennelijk niet aan de geadresseerde was gericht, maar vooral aan de afzender zelf. Vanochtend is mij dit overkomen en ik schrijf er onmiddellijk een commentaar op; een antwoord kan men het eigenlijk niet meer noemen”). De Reve van deze periode komt me optimistisch over, grijpt alles aan om het te maken als schrijver. Hermans is de meer cynische denker, zijn brieven doordrenkt met vileine humor, maar zich ook wentelend in een soort onbegrip van de wereld voor hem. Met name beider visies op het schrijverschap boeien. Vanaf de jaren 60 komt de klad erin. Reve is gescheiden en nu openlijk homo en katholiek, Hermans alleen nog maar nihilistischer. Reve blijft het contact maar zoeken, maar Hermans antwoordt zelden. Vanwege een polemisch stuk van Reve over Hermans, maar ook omdat ze uit elkaar gegroeid zijn.

Gelezen en geschreven in 2012

avatar van Raspoetin
4,5
Man, wat een literaire tragedie! De briefwisseling tussen de schrijvers W.F. Hermans en Gerard (van het) Reve blijft tot het slot aangrijpend. Ontroerend zijn de open brieven waarin de twee sociale horken steun bij elkander zoeken, wanneer ze beide nog als beginnend auteur ploeterend zijns weegs moeten vinden in de gehate benauwde Nederlandse literaire wereld. Er is zelfs sprake van een hartelijke vriendschap.

Tot wanneer Hermans op 20 februari 1959 de relatie met een enorme knal tot een abrupt einde brengt en deze hierna nooit meer helemaal zal herstellen. Dit terwijl je als lezer toch vurig blijft hopen, tegen beter weten in, dat het alsnog goed zal komen. Het is zoals de bezorgers van de briefwisseling, Willem Otterspeer en Nop Maas (respectievelijk de Hermans- en Reve-biograaf) in het voorwoord uit een verklaring van de ex-vrouw van Reve, Hanny Michaelis, al stellen dat het eigenlijk een groot wonder is geweest dat de vriendschap tussen de twee uitgesproken persoonlijkheden tien jaar lang heeft standgehouden.

Fascinerend is het om te lezen hoe terloops de verhouding tussen Hermans en Reve kantelt. In het prille begin van de correspondentie is Reve de veelbelovende schrijver die met zijn debuutroman De Avonden (1947) al enig succes heeft genoten en is Hermans nog geheel onbekend en kan hij maar geen uitgeverij vinden voor zijn roman De Tranen der Acacia’s (1949). Naargelang de jaren vorderen draaien de rollen steeds meer om en wordt Hermans met De Donkere Kamer van Damokles (1958) de gevierde schrijver en is Reve als teleurgesteld auteur reeds in een zwart gat gevallen, zo zweert hij de Nederlandse taal af en wenst hij enkel in 'een soort onbeholpen' Engels te schrijven.

Later, na de breuk volgen er enkele schimpscheuten sporadisch over en weer. Eén ervan is de brief van 8 mei 1968 waarin Reve vanuit het Friese dorpje Greonterp het volgende aan Hermans schrijft: ‘Ik vind je wel verschrikkelijk kleinzerig: van jouw artikel tegen mij, dat alleszins leesbaar is, bestaat ongeveer de helft uit verzinsels & een kwart uit insinuaatsies. Nu is het malle, dat een artikel tegen mij of mijn werk de verkoop van mijn veelgelezen boeken precies zo veel stimuleert als lof.’ [pag. 245]

De voetnoot die hierbij staat verwijst naar het opstel ‘Ver van hem’ dat Hermans onder het pseudoniem Anastase Prudhomme S.J. voor het juli-augustusnummer van Hollands Maandblad van 1966 had geschreven. Het tegen het Reve gerichte stuk is in de tweede druk van Mandarijnen op Zwavelzuur én in door de Max Pam samengestelde bundel Niet uit Kwaadaardigheid: De Scherpste Polemieken (2005) opgenomen, alwaar ik het dankbaar kon lezen.

Gerard Reve werd door Hermans op ‘zwavelzuur gezet’; in het rijtje van andere tegenstanders en voormalige kameraden die bij de polemist in ongenade waren gevallen, onder wie Adriaan Morriën, Adriaan van der Veen en H.A. Gomperts. De titel ‘Ver van hem’ was vanzelfsprekend een neerbuigende verwijzing naar het toen pas verschenen werk van Reve, Nader tot U (1966) waarover Hermans schrijft: ‘Het boekje bevat aangrijpende jeugdherinneringen, even voortreffelijk als het beste van ‘s schrijvers vroegere werk, maar veel is net zo vervelend als de toestanden van verveling die Van het Reve weergeeft.’

Je kan je de verontwaardiging bij de atheïst en wetenschapper Hermans dan ook goed voorstellen over de voor hem compleet onbegrijpelijke (late) bekering van Reve tot het katholicisme en de godsvoorstelling in Nader tot U, waarin Reve zich voorstelt de liefde met het opperwezen te bedrijven in de gestalte van een ezel. Niettemin vond Hermans het een grote klucht dat de Nederlandse politiek Reve van godslastering betichtte en een mogelijke rechtsgang in beraad had genomen, omdat volgens hem ‘in feite de zaak van de vrije meningsuiting in het geding zou zijn.’

Het is bijzonder komisch te lezen hoe Hermans ‘de Don Juan van de veestapel’ in het stuk op zijn plek zet en de zelfbenoemde profeet ontmaskerd als charlatan. ‘Een protestant zei me eens, enigszins hatelijk: het is waarschijnlijk omdat Van het Reve zo weinig christelijke deugden bezit dat hij katholiek is geworden.’

Kortom een interessant stuk achtergrond die de briefwisseling nog spannender en meer leeswaardig maakt.

Gast
geplaatst: vandaag om 21:26 uur

geplaatst: vandaag om 21:26 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.