The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism - Naomi Klein (2007)

Jazeker, en wat mij erop tegenstond (en waardoor dit boek niet hoger scoort) was haar eenzijdige gebash op kapitalisme, bijna alsof men crises liet verzinnen om beleid door te drukken. Nu blijkt maar weer dat men van de andere kant evengoed een goede crisis weet te gebruiken. Het zou een mooie aanvulling zijn voor dit boek. Want die doctrine is natuurlijk door elke partij te gebruiken, ik ben het niet met haar eens dat dat uitsluitend voor neoliberalen is. Ik zie dat begrip veel breder.

De definitie van 'de shock doctrine' is niet dat er tijdens een shock beleid wordt gemaakt, maar dat er gedurende 40 jaar gericht een neoliberaal gedachtegoed is gepusht tijdens crisis-momenten. De doctrine bestaat uit de pijlers deregulering, privatisering en bezuinigen op overheidsuitgaven. Dat is het patroon dat Naomi Klein hier blootlegt. Het lijkt er gelukkig op dat we nu op een ander pad zitten, dat valt dus ook buiten de scoop van dit boek.

Ik weet heus wel wat de definitie is die Klein gaf, maar daar zit voor mij ook de grootste pijn in dit boek, het is veel te kort door de bocht. Ik zie doctrine als woord veel breder, namelijk economische omwenteling na shocks. Maar inderdaad, ik had shocktherapie moeten gebruiken. Maar net als het woord Vinex-wijken kan je een begrip breder gaan gebruiken.

Je hebt wel gelijk, dat hoort niet in dit boek thuis. Dat zou namelijk een groot deel van haar aantijgingen in één klap onderuit halen.

En shocks gebruiken/misbruiken voor welk doeleinde dan ook is altijd een volstrekt onacceptabele manier van politiek bedrijven, sowieso binnen een democratie.

Dit begrijp ik toch echt niet. Volgens mij is dat een logische onmogelijkheid. Je kan nooit met de reactie op huidige of toekomstige crises het patroon dat Klein beschrijft over de periode van 1970 tot en met de zeros ontkrachten. Dat zou alleen zo zijn als ze natuurkundige of wiskundige was, die een natuurwet of formule opstelde.

Die gedachtegang is als volgt: Klein begint over shocktherapie, zowel in de geesteshuizen als de vertaling naar de economie. Veruit het meest boeiende deel. Daarin komt ze met allerlei voorbeelden (nog steeds boeiend) van voornamelijk neoliberaal beleid dat wordt doorgedrukt. En dan gaat het mis. Dan merk je dat ze hoogstens een journalist is, maar lang geen wetenschapper. Want er zijn allerlei interessante vragen daarover te stellen: waarom vindt er enkel privatisering plaats? Enkel in die beschreven periode? Is dat überhaupt wel zo?

Nee, zij kiest ervoor heel duidelijk te ageren tegen neoliberalisme maar vliegt vervolgens de bocht uit en dan komt de activiste in haar los, doet ze voorkomen dat dit gebeuren eigen is aan neoliberalen en begint ze zelfs, soms met zoveel woorden, te roepen dat men crises laat ontstaan om maar privatiseringen door te kunnen voeren. Dat is natuurlijk een absurde beredenering waar geen enkele wetenschappelijk onderbouwing bij is.
Maar nu blijkt dat overheden eveneens een crisis gebruiken voor juist meer macht, precies het omgekeerde, valt vooral haar activistische stuk onderuit.

Je redenering is nu duidelijker, maar vooral de laatste zin klopt volgens mij simpelweg niet. Als het zo is dat het de afgelopen 40 jaar volgens het patroon dat Klein heeft beschreven is verlopen, dan doet het gegeven dat het nu anders verloopt daar niks aan af.

Wat Klein volgens mij heel goed duidelijk maakt is dat er een gecoordineerde strategie aan het werk was, gevoed vanuit de denk-tank van de Chicago boys. De geesten werden rijp gemaakt, mensen werden op de juiste posten geplaatst, het draaiboek lag klaar, en dan was het wachten op de crisis. En ja, in Zuid-Amerika heeft men wellicht ook wel eens een zetje durven geven, maar wie zou durven ontkennen dat kapitalistische krachten zich daarmee bezig hielden (en houden)? Dat is toch uitgebreid gedocumenteerd ook door anderen dan Klein, lees het lemma over de United Fruit Company op Wikipedia er maar eens op na.

Boeiende discussie heren. Ik steek er heel wat van op. Nu luister ik überhaupt graag naar mensen als Naomi Klein en Noam Chomsky maar een boek heb ik nog niet gelezen van ze...De Shock Doctrine is zeker wel een boek dat ik in de loop van dit jaar zou willen lezen.

Vreemde redenering. Alsof een overheid een 'objectieve' instantie is. Als je een beetje de politiek volgt, merk je toch dat politieke agendering in handen ligt van de zwaarst wegende actoren in een samenleving. Als bijvoorbeeld in de EU blijkt dat voor 90 % van de regelgeving de pen wordt vastgehouden door de bedrijfslobby die massaal in Brussel is neergestreken, dan weet je het wel. Of dat wetenschappelijk aan te tonen is? Wie wil dergelijk onderzoek financieren? Alvast niet de overheid die het zelf in de hand werkt. Noch de bedrijven, die er evenmin belang bij hebben. En dan heb je inderdaad onafhankelijke journalisten nodig, bij gebrek aan beter. En vergeet het idee dat wetenschap 'waardenvrij' is. Wiens brood men eet, diens woord men spreekt.

Wetenschappelijk aantonen dat de bedrijfslobby ergens een flinke vinger in de pap heeft - dat klinkt een beetje raar. Het beschrijven van in het verleden gevoerd beleid ligt bij voorbaat al veel meer in het speelveld van de journalistiek.

Dat eerste beweer ik toch ook nergens? Alleen geeft Klein voorbeelden van de éne kant, namelijk overheden die alles in de uitverkoop doen en zo klein mogelijk moeten blijven. Nu zie je juist het omgekeerde. Dan kan je prima 'overheid' als abstract begrip gebruiken.

En journalisten zijn nodig ja maar de journalistiek is Klein de laatste jaren geleden al ontvlucht. Al is dit werk en daarvoor No Logo nog wel journalistiek te noemen.



In dat laatste geval dat je bedoelt zou ik ook niet van wetenschap spreken.
Al geldt dit natuurlijk niet alleen voor wetenschap, ook voor journalistiek.

Wanneer je de aanpak van de coronacrisis bedoelt: de overheid is inderdaad alomtegenwoordig maar dat spreekt het boek van Klein niet tegen.
In Vlaanderen heeft de minister-president al laten vallen dat de factuur na de crisis zal doorgeschoven worden naar de belastingbetaler. Als belastingbetaler wil je natuurlijk hopen dat er ook eens een inspanning komt van het grootkapitaal nadat we als belastingbetalers in 2008 de bankensector overeind hebben moeten houden, en hier grote staatsschulden hebben opgebouwd. Maar dan zal er hard aan de boom moeten getrokken worden, van onderaf.

Ten gevolge van de coronacrisis zien we het aantal armen ter wereld aan een duizelingwekkende snelheid toenemen. Kleinere bedrijven gaan over kop en zullen plaats ruimen voor de grotere bedrijven die reserves hebben. En ja, als er geen correctie komt, zullen de elites beter worden van deze crisis. Door kleintjes op te slokken en via big Pharma. Het concept dat Klein uit de doeken doet, blijft jammer genoeg ook in deze crisis van toepassing.