Der Zauberberg - Thomas Mann (1924)

Om dan nog te zwijgen van wat hij zou gedaan hebben als Vlaming...
(Maar intussen begrijp ik niet zo goed wat je precies bedoelt met "zijn woorden kiezen naar zijn eigen originele letter". Kun je dat wat nader verklaren?)

Ook al kan ik je hier in principe heel goed volgen, toch ben ik benieuwd naar de specifieke motivering voor deze uitspraak, Manta...

Ik denk dat TM zich vrij zou voelen om per geval te bekijken wat beter is, een authentieke, leesbare vertaling naar de geest of een vertaling die trouw blijft aan de technische aspecten van het origineel (zinsconstructie en metrum, woordkeuze en volgorde; naar de letter). Zo zal het origineel toch ook ontstaan zijn, het ene moment de vrije vertaling van een concept in zijn hoofd, het andere een spel met woorden en taal.


Dit sluit aan bij mijn betoog hierboven. Natuurlijk, het Duitse Zauber is gerelateerd aan ons toveren. Maar het sluit ook de betekenis in zich van aantrekkingskracht en verwondering. En dat geeft volgens mij echt een beter licht op de inhoud van dit fantastische boek. 't Is een nuanceverschil: de Nederlandse titel suggereert dat er getoverd wordt op die berg, terwijl het is eerder een kwestie is van betoverd worden. Maar om het nu De Berg van Betovering te noemen, of de Magische Berg (de Engelse variant, ook niet helemaal lekker), da's helemaal niks. Feit blijft, dat Zauberberg in het Nederlands nooit zo krachtig en treffend in een woord gevangen kan worden, het is de kracht van de Duitse taal. En daarmee lijkt me dat er voor de huidige oplossing - vorm boven inhoud - veel te zeggen is.

Bij elke vertaling gaat er wel iets verloren. Laten we dan hopen dat er ook af en toe iets toegevoegd wordt.

(excuus voor de late reactie Thomas, ik zou gezworen hebben dat ik mijn antwoord al eerder gepost had, maar er zal iets mis zijn gegaan.)

Ik ben te weinig vertrouwd met de finesses van het Duits, Manta, maar mij lijken de woorden "Zauber" en "tover" juist erg dicht bij elkaar te liggen, zowel etymologisch als semantisch, en ook qua kleur en sfeer. Of zie ik iets over het hoofd?

Dat zeg ik, gerelateerd. En niet weinig ook. Maar bij ons is het de vervoeging van toveren, een op een dezelfde betekenis. In het Duits echter kom je het tegen als zelfstandig naamwoord, Der Zauber, en dat woord ook gebruikt voor 'verleidende werking die van iets of iemand uitgaat'. Er is nog een 3e betekenis: onzin, kletspraat. En er wordt wat afgezwetst in de Berghof...

Gisteren de laatste pagina van dit boek omgeslagen. Uiteindelijk heb ik er elf dagen over gedaan om deze rakker uit te lezen. Ik blijf achter met een wat dubbel gevoel. Enerzijds had ik graag nog wat langer willen vertoeven in het Internationaal Sanatorium Berghof. Anderzijds ben ik ook wel blij dat ik deze pil uit heb.

De Toverberg is een erg goed boek. De eerste paar honderd pagina's neemt Mann je aan de hand mee in en door het Sanatorium. Je voelt als het ware alsof je zelf fysiek aanwezig bent bij de dagelijkse rituelen in Berghof. En vergeet ook niet de scherpe humor die tussen de serieuze regels doorsijpelde. Erg indrukwekkend. Ik was stiekem alvast een plek aan het reserveren in mijn top 10.

Vanaf ongeveer de helft van het boek niet geheel toevallig na de introductie van Naphta kwam bij mij het leesgenot in een wat neerwaartse spiraal terecht. De tijd verstrijkt sneller, de beschrijvingen worden hierdoor minder uitgebreid. Waar ik de discussies tussen de neven en Settembrini meestal goed kon volgen en hier ook interesse in had, daar gingen de registers bij de komst van Naphta pas echt open. De breedsprakige, diepgaande discussies (al waren het eerder twisten) stonden verder van mij af. En haalden de vaart wat uit het boek. Hoewel ik onverdroten doorlas - want dat het briljant beschreven is staat buiten kijf - was ik toch wel weer blij als ik weer een 'gewoon' hoofdstuk las.

Maar er was natuurlijk meer. In dit boek zit meer dan genoeg uitstekend leesvoer. Naast het al vaker gememoreerde hoofdstuk 'Sneeuw' heb ik ook erg genoten van de delen waarin de neven de moribundi verzorgen en hun een laatste moment van levensvreugde geven. Daarbij moet de wandeling met moribundus Karen Karstedt natuurlijk worden vermeld. Schitterend beschreven. Maar ook de oplaaiende verliefdheid van Hans Castorp voor Klavdia en zijn liefdesverklaring horen tot de hoogtepunten in dit boek. Tenslotte ook de terugkomst (en uiteindelijke overlijden van Joachim) zijn briljant aan het papier toevertrouwd.

Het einde kwam voor mij wat abrupt. Ik wil niet zeggen dat het afgeraffeld was, zeer zeker niet, maar ik vond de manier hoe alles in een stroomversnelling komt en welke wending het verhaal neemt nogal opvallend. Al snap ik dat Mann na 12 jaar (!) schrijven ook graag een punt achter dit werk wilde zetten.

Dikke pluim trouwens voor Hans Driessen. Hij heeft dit boek in 2012 vertaald en ik vind zijn versie - ondanks de lange zinnen en veel komma's - prima leesbaar. Zelf geeft hij in het nawoord aan zeer trouw te zijn geweest aan het origineel van Mann. Zo zie ik het graag.

Ik kan me heel goed vinden in de reactie van oup hierboven, meer bepaald in die "neerwaartse spiraal van het leesgenot vanaf de tweede helft van het boek". Cfr. mijn eigen vroegere post van 5/5/2015.
De sfeer en toon van de eerste helft veranderen inderdaad grondig, zodanig zelfs dat ik de indruk kreeg dat Mann gaandeweg helemaal van opzet veranderd is. Of er op zeker ogenblik toe besloot om er gewoon nog zoveel mogelijk bij te duwen, hetgeen de sfeer en de spanningsboog van het begin niet ten goede komt.
De figuur en ideeën van Naphta hebben mij op zich zeker niet gestoord of verveeld, integendeel, maar lagen voor mij niet in de lijn van het eerste deel van de roman. Met name het verhaal van de Nederlandse vriend van Klavdia kon me niet meer erg boeien. En ook ik vond het einde wat te abrupt...

Na ongeveer twee maanden heb ik De Toverberg bedwongen. Het voelde soms als een hele klim, maar meestal was er wel goed door te komen.

Met name dan de beschrijvende gedeelten, waarin de soms wat eigenaardig aandoende rituelen en gewoontes van de bewoners van het sanatorium beschreven worden vond ik het prettigst om te lezen. De vaak diepgaande discussies met Settembrini en Naptha konden me minder bekoren en door deze passages ben ik ook wat sneller heen gegaan. Ik kan me zo voorstellen dat als ik dit boek voor mijn eindexamen had moeten lezen, dat ik dan talloze pagina's vol had geschreven om de standpunten van Settembrini, Naptha en Hans Castorp op een rijtje te zetten en te benoemen.

Op sommige details gaat Thomas Mann diep in, bijvoorbeeld de passage waarin beschreven wordt welke platen Hans Castorp beluistert op de grammofoon, die zijn intrede heeft gedaan in de Berghof, en hoe hij het apparaat bedient. Of wanneer hij in zijn 'voortreffelijke ligstoel' boeken over de menselijke anatomie bestudeert.

Men zegt dat je De Toverberg minstens twee keer gelezen moet hebben. Dit was mijn eerste keer, dus de tweede keer zal wel over 10-20 jaar volgen. Ik heb overigens de nieuwe Nederlandse vertaling van Hans Driessen gelezen.

4,5 *

Zondag staat De Toverberg centraal in de laatste aflevering van Made in Europe. Mooie homage om dit boek als finale van deze serie te gebruiken. De vorige aflevering kwam Ulysses aan bod.

Idealen - Made in Europe - made in europe - VPRO

Jammer dat de serie voor mij door Dimitri Verhulst praktisch onkijkbaar is.

Ik had mij voorgenomen om te wachten om te reageren op je berichtje tot na de uitzending, eRCee, maar ik kan nu niet meer anders dan het bijtreden. Ik kan me nauwelijks een oppervlakkiger en nietszeggender - om niet te zeggen ergerlijker - behandeling van de Toverberg indenken...

Het was inderdaad een nogal een sneue bedoening, wat een stel ijdeltuiten bij elkaar... regelrecht gênant.
De paar quotes van Mann die voorbij kwamen maakten wel goed duidelijk hoe groot het contrast tussen de aanwezige schrijvers en Thomas Mann is. Misschien dat het toch wat nieuwe lezers nieuwsgierig heeft gemaakt.

En inderdaad, wat oppervlakkig. Waarom die oppervlakkige nadruk op de strijd tussen Settembrini en Naptha? Waarom de hele scene in de sneeuwstorm vergeten? Waar was de Homo Dei?

Inderdaad, nummer2: het is net alsof je je van de Toverberg kunt afmaken door een oppervlakkige evaluatie van de argumentatie van Settembrini en Naphta, terwijl dat nota bene niet meer dan 2 van Manns talrijke romanfiguren zijn, die slechts één beperkt aspect van de Toverberg vormen, en wier droge discussies er voor vele lezers zelfs net teveel aan zijn! Jammer, een gemiste kans...

Na vorig jaar de Buddenbrooks met 4.5 sterren beoordeeld te hebben, en dit jaar alle Jozef en zijn Broers boeken te hebben geprezen met 5 sterren, keek ik ontzettend uit om dit boek in mijn vakantie te gaan lezen. Helaas is dit het eerste boek van Thomas Mann waar ik niet constant van genoten heb, en die ik naar het einde toe zelfs met moeite uit heb gelezen, ware het niet dat het verhaal constant is neergepend is met de pracht en praal van een geniale verteller. Het eerste deel zat ik er nog lekker in, waarin ik van de lange introductie genoot en vooral van de betoverende uitbouw van Hans' liefde voor mevrouw Chauchat. De eerste teleurstelling kwam bij de climax van die liefde, toen er bladzijde na bladzijde in het Frans werd geconverseerd. Ik vond dit redelijk frustrerend, gezien mijn Frans van een zeer laag niveau is. Ik zet dit niet onder spoiler tags omdat ik blij was geweest als ik had geweten dat de gehele vertaling van deze conversatie gewoon achterin het boek stond. Bij dezen! Wee mij

Na deze jammere ontwikkeling merkte ik al snel dat het niet meer goed ging komen tussen mij en de Toverberg. Ik merkte dat ik het verhaal teveel ervoer als een zeer goed geschreven 'en toen', 'en toen', 'en toen' verhaal waarin de gebeurtenissen aan me voorbij gingen zonder me al te veel te raken. Ik vond de situaties inwisselbaar en niet veel toevoegen aan de beleving van het gehele verhaal. De personages boeide me weinig, de intellectuele discussie interesseerde me slechts enkele keren... er bleef gewoon heel weinig over om van de genieten. Dat had ik nog sporadisch bij de uitweidingen over het grote thema van het boek en de introductie van het laatste grote karakter, maar daar bleef het dan ook bij. Toen het allemaal klaar was, slaakte ik toch wel een kleine zucht van opluchting, maar het moest gewoon uit. De Toverberg is bedwongen en zal naar alle waarschijnlijk verder met rust gelaten worden.

3 sterren

De grote romans van Mann hebben stuk voor stuk een lange nagalm. Ze groeien met je mee. Het kan zo maar zijn, dat Castorp c.s. je na jaren ineens weer roepen. Ik las de Joseph een paar jaar geleden en hoewel ik enorm onder de indruk was, verwachtte ik niet dat ik er terug zou keren. Maar het begint nu alweer te knagen. Terwijl ik net over de halverweegse hobbel van De Toverberg ben (4e keer, telkens weer rijker en dierbaarder)

De Toverberg kon mij, ondanks - of dankzij - de hoge verwachtingen niet echt bekoren. Ook voor mij was het een flinke worsteling, vooral door de lange zinnen en gekunstelde dialogen tussen Settembrini en Naphta. Het spel met de tijd is natuurlijk wel fantastisch weergegeven.

"The Duel scene between Naphta and Settembrini was quickly finished: yet the closing chapter, the last dats of Hans Castorp's seven years on the mountain and his departure for the war, posed problems. 'The brain-pan feels as though numbed,' he wrote to Erika. It was almost as if he was reluctant to let the final pages of this 'fearful brute' of a book leave his hands for the impatiently waiting printer."

Uit de biografie van Donald Prater.

Dus kostte het laatste deel hem moeite? Jazeker. Heeft hij het afgeraffeld? Nee.

Overigens is dit slechts voor belangstellenden, je insinueerde ook niet dat hij het afgeraffeld heeft.

Een toepasselijk boek in een tijd van (semi)gedwongen thuisisolatie dat een gelegen moment biedt om zwaardere literatuur zoals dit 'pretentieuze jongensboek' te lezen. Een boek dat met een beetje de nodige wil parallellen laat trekken tussen de setting van de Toverberg en de huidige maatschappelijke beperkingen met op de achtergrond een catastrofe die zich voltrekt.

Op het moment is dat een natuurramp in de vorm van de epidemie; bij De Toverberg is dat een antropogene ramp, namelijk het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, die zich in werkelijkheid tijdens het schrijfproces van het boek voltrok. Op 7 augustus 1914 schrijft Thomas Mann aan zijn broer Heinriech: 'Ik leef nog steeds als in een droom - en toch dient men zich te schamen, het niet voor mogelijk gehouden en niet gezien te hebben dat de catastrofe moest komen. Welk een beproeving! Hoe zal Europa er uitzien inwendig en uitwendig, als het voorbij is?'

Daarnaast begin ik net als de naïeve anti-held Hans Castorp in het sanatorium Berghof in het Zwitserse plaatsje Davos in de Alpenbergen, na tweeënhalve maand vanuit huis werken het besef van tijd te verliezen en de situatie als redelijk uitzichtloos te beschouwen.

Het boek is als wat ik bij eerdere commentaren lees een beproeving dat zich deels als een jongensavontuur laat lezen over een puberale liefde en de vriendschap met een zieke neef; en deels als een metafysische en politieke verhandeling, waarin Hans Castorp een metafoor is voor het jonge naïeve Duitsland dat een keuze moet maken tussen een aantal warrig pratende mafkezen (Settembrini, Naptha en Peeperkorn) die verscheidene (politieke) ideologieën symboliseren en waarbij voorkennis over zaken zoals het fatalistische denken van het fin-de-siècle tijdperk, het Avondland van Oswald Spengler, de klassieke mythologieën en de filosofie van Friedrich Nietzsche (de titel komt uit een werk van Nietzsche) eigenlijk onontbeerlijk is. Dat maakt het leesgenot niet altijd even ontspannend en een werk van boven de 900 pagina's soms eerder een straf dan een toegankelijke verrijking van de geest.

Het is dan ook bijzonder fijn dat het nawoord Het beeld van de grote verwarring over De Toverberg van Thomas Mann van de Oostenrijker G.A. von Winter en het ruim vier uur durende hoorcollege over De Toverberg van Michiel Hagdorn wat meer duiding kunnen geven. Zo leer ik reeds dat Thomas Mann twaalf jaar (met tussenliggende onderbrekingen) over het boek heeft gedaan, namelijk van 1912 tot 1924 en het een parodie is op de klassieke Duitse Bildungsroman zoals Wielands Agathon, Goethe's Wilhem Meister, Stifters Nachsommer en Kellers Grüner Heinrich.

Daarbij heeft het boek een enorm autobiografisch karakter; zo was het Katia, de vrouw van Thomas Mann, die in het sanatorium in Davos werd opgenomen. Net als Hans bij zijn zieke neef op ziekenbezoek ging, ging Mann bij zijn vrouw voor drie weken langs en kreeg hij net als Hans het medische advies om voor zijn eigen gezondheid een half jaar aldaar te verblijven. Dit aanbod sloeg Mann in werkelijkheid af, maar in De Toverberg zou de hoofdpersoon uiteindelijk zeven jaar op de bergtop vastzitten.

Dit soort weetjes maakt het werk dan wel weer interessant en levendig.

Een roman over de tijd. Een ideale roman om in de afgelopen tijden van veel thuiszitten en weinig reuring aan te beginnen. Het misschien wel meest kenmerkende citaat van de roman “Wenn ein Tag wie alle ist, so sind sie alle wie einer” is iets wat ik zelf de afgelopen maanden ook ervaren heb. Veel dagen zijn hetzelfde, lopen in elkaar over, wat onderscheidt een dag dan nog van de ander? Ik schrijf dit op een zonnige dag in juni, we stevenen zelfs al op juli af. In mijn beleving is het nog april, of hooguit mei. In april zijn er immers ook best zonnige dagen af en toe, net als er boven op de berg geen seizoenen zijn en het ook wel eens sneeuwt in juli of zonnig is in december. Als alle dagen hetzelfde voelen, wat maakt het dan eigenlijk nog uit welke maand het is!
Er was dus geen betere tijd om Der Zauberberg te lezen dan nu.

Het boek begint bij de aankomst van Hans Castorp in het sanatorium. De eerste dag bovenop de berg met het sanatorium en haar bewoners wordt zeer uitgebreid beschreven. Dit is analoog met het opdoen van een nieuwe ervaring in het echte leven, alles wat nieuw is wordt grondig opgenomen en één dag kan als een week voelen. De gebeurtenissen op het sanatorium zijn gedetailleerd en vaak humorvol beschreven en ook de personages zijn typerend en levendig. We hebben de dromerige Hans Castorp en zijn veel pragmatischer ingestelde neef Joachim. Dan natuurlijk de idealistische Settembrini die zich al snel als leermeester van Hans presenteert. De dialogen tussen de Settembrini en Hans, en zeker met later de jezuïet Naphta waren vrij pittig en enige interesse voor de bediscussieerde onderwerpen is wel nodig om bij de les te blijven. Buiten zijn leermeesters Settembrini en Naphta leert Hans ook veel over ziekte, dood, leven en liefde uit anatomieboeken, dr Krokowski en later mynheer Peeperkorn.

Het tijdsaspect komt telkens terug en de uiteenzettingen over de tijd zijn interessant om te lezen. Zeker mag niet onbenoemd blijven hoe de tijd in het boek verwerkt zit, het gaat verder dan de beschrijvingen, het zit in het verhaal vervlochten en de tijd staat dus in zekere zin zelfs boven het verhaal. Voor dat verhaal is het sanatorium de ideale locatie, er gebeurt niet veel, dagen zijn niet meer relevant en er wordt in plaats daarvan in maanden gedacht, als er überhaupt aan tijd gedacht wordt.
Staat Hans Castorp dan buiten de tijd? Ik zou het tegenovergestelde durven beweren, hij staat middenin de tijd, zonder zingevingen en afleidingen van het leven ‘beneden’ die de tijd verbloemen of menseigen proberen te maken. Hij is omgeven door pure tijd, in al haar facetten en ook wreedheden.

Maar als alle dagen zoals één zijn, en, zoals in het Duits zo mooi gezegd, ‘kurzweilig’ ‘langweilig’ wordt, kan het leven op de Toverberg dan interessant genoeg zijn voor maar liefst 1000 pagina’s? Jazeker. Er vinden genoeg boeiende gebeurtenissen plaats, deze worden in een groot aantal pagina’s verteld, net zoals, jawel, in het echte leven de tijd iets langzamer zou aanvoelen. Een hoogtepunt was hier het hoofdstuk ‘Walpurgisnacht’, waarbij Hans’ liefde voor Madame Chauchat tot een hoogtepunt komt. Een waar drama en het voelde als het lezen van een Russische roman. Over (letterlijke) hoogtepunten gesproken is het levendig beschreven hoofdstuk sneeuw ook zo’n uitschieter. En er is nog meer: de bezoeken aan de moribundi en het vertrek, terugkomst en uiteindelijke dood van Joachim zijn indrukwekkend beschreven.

Tegen het einde, met het idee dat alle, kleurrijke, personages nu wel geïntroduceerd zijn, komt de pure, grootse Mynheer Peeperkorn in het spel. Slechts een paar hoofdstukken lang, kort maar krachtig, net als zijn persoonlijkheid. Na zijn vertrek is Hans Castorp wat verloren en verveeld en lijkt iets minder zijn draai te vinden tussen de bewoners. Tegen het einde van het verhaal wordt het chaotisch op de berg. De Eerste Wereldoorlog is in aantocht, er vinden spanningen en gevechten plaats tussen de bergbewoners en het escaleert zelfs tussen Hans’ twee leermeesters. Hans Castorp heeft tot de echte ‘donderslag’ geen idee van de chaos in de wereld, omdat hij het nieuws niet volgt en in zijn toverbubbel leeft. Dan gaat het allemaal snel, en ja, misschien wel te snel. Wat zijn de beweegredenen van Hans Castorp om hals over kop naar het leger te vertrekken? Is het vanwege zijn neef? Is het zijn verveeldheid? Is het een drang naar zingeving? We zullen het nooit echt weten, net als hoe het hem vergaan is. Overigens is Hans Castorp, voor mij dan, vooral een fictief personage. Dat zijn personages in fictieboeken natuurlijk per definitie, maar vaak zouden ze wel echt bestaan kúnnen hebben. Van Hans Castorp heb ik meer het idee dat hij fictief tot leven gebracht is om zich door de bewoners van de toverberg te laten beïnvloeden, zich te ontwikkelen, en uiteindelijk dit verhaal te kunnen vertellen.

De toverberg is geen eenvoudig boek, een boek waar je, ja, de tijd voor moet nemen. Het is een boek met de nodige symboliek erin verwerkt wat je gedoseerd tot je moet nemen en af en toe even neer moet leggen om te verwerken. Het is geen eenvoudige reis, maar net als het beklimmen van een echte berg: de reis loont en eenmaal achter de rug ga je de ontberingen missen.

Lange boeken bevatten soms overtollige passages die de narratief niet ten goede komen. Immers werpen schrijvers vaak verscheidene interessante vragen op, waarvan er maar enkele diepgravend worden uitgewerkt. De grootste kracht van De Toverberg is mijns inziens de wijze waarop Tomas Mann gevarieerde thematiek uitwerkt en op logische doch emotionele wijze verbindt. Dat doet Mann bovendien zeer pluriform. Voor de bondigheid, licht ik er drie punten uit:

Ten eerste wordt tijd vernuftig vervlochten met de constructie van het boek. Bij aankomst in het sanatorium liggen minutieuze details onder het vergrootglas, maar na verloop der dagen blijken enkel curiosa de moeite van het opmerken waard. Een statische omgeving als een sanatorium is zo bij uitstek voer voor een vergelijking tussen objectief en subjectief tijdsverloop.

Ten tweede is het sanatorium ook een uitstekende plaats om te spelen met de thematiek van iatrogene schade. Dit is de term voor het leed dat medici veroorzaken in hun pogingen iemand te helen. Allereerst is te wijzen op de institutionalisering die het afscheiden van de samenleving met zich meebrengt. Is iemand geheeld als de schade bij terugkeer naar het laagland terugkomt en zelfs permanent blijkt? Jarenlang zelfverkozen gevangenschap is een grote prijs voor wat biologisch plakband. Daarenboven blijken de patiënten dikwijls te fungeren als test-ratten voor uitzinnige medische theorieën. Dat het helingsproces uiteindelijk slechts uitmondt in deelname aan de slachtingsfabriek van de eerste wereldoorlog blijkt een laatste ironische hoekslag.

Ten derde verfraait de voornoemde climax een andere thematische pilaar: hoe te leven met de dood als onvermijdelijk eindpunt. In deze trant biedt het boek enkele van de schoonste, maar ook taaiste segmenten. De discussies van Naptha en Settembri wil ik bijvoorbeeld nog eens ter handen nemen. Desalniettemin kan het strijdveld tussen de twee als volgt worden omschreven: Settembri pleit dat de progressie van de mensheid een eeuwige strijd tegen de dood vergt, daar Naptha pleit dat de onoverkomelijke gelijkheid in het aanzicht des doods zelfontkenning en ascetisme vergt. De welhaast Camus’esque meneer Peperkorn biedt vervolgens een derde optie: opgaan in het genot als bevestiging van het leven. Speelbal Hans Castorp komt eigenlijk met een soort synthese van deze standpunten: het intenste (geniale) leven vindt men in de confrontatie met de dood.

Deze taaie thematiek wordt verder verzwaard door de schrijfstijl van Tomas Mann: lange zinnen, bronzen taalgebruik, veel verwijzingen, symboliek, academische termen en lange uitweidingen die in diepzinnig gefilosofeer verzinken. Mann lijkt de lezer te willen onderwijzen. We treffen hier met andere woorden de strengste, goed ingelezen docent aan als literaire verteller. Hoewel ik daar genot uit haal, zit het soms op de grens van het ergerlijke. Getuige de discussie bij Doctor Faustus mag ik mij schrap zetten voor het latere werk van deze schrijver.

Nochtans ben ik zeer onder de indruk van dit boek. De Toverberg is diepgravend en intrigerend. Hoewel het groot van opzet is, verdoet het nergens de tijd van de lezer. Voor mijn gevoel ging ik hier snel doorheen, terwijl het (met enige onderbrekingen) toch drie maanden heeft gekost. Het geeft veel voer tot nadenken. Wellicht dat ik mij na zeven jaar nog eens opsluit voor een tweede kuur.

Wel heel irritant dat als Hans Castorp eindelijk in gesprek raakt met Klavdia Chauchat op pagina 420 tot en met 430 dat ze dan Frans spreken. Ik krijg heel dit gesprek niet mee. Nog nooit meegemaakt in een boek. Ik lees de Nederlandse vertaling trouwens. Dit leek me wel een belangrijk narratief in ieder geval. Nu voel ik me een beetje gepiepeld.

Hele delen in Oorlog en Vrede idem. In de laatste vertaling gelukkig wel vertaald in voetnoten, dus direct onderin de bladzijde te lezen.
Ik meen te herinneren dat mijn vertaling van dit boek de vertaling als eindnoten had, maar dat is dan irritant heen- en weer bladeren.

Zijn van die idioot elitaire keuzes inderdaad. Kan in een moderne vertaling toch eigenlijk niet meer.

In Pastorale 1943 (Vestdijk) heb je een dialoog van een aantal pagina's in het Duits. Is als Nederlander wat makkelijker te vatten dan Frans, maar ook dat was best een opvallende keuze.

En in een Duitse uitgave dan wel?

En in 'Het Bureau' wordt ook onvertaald Duits gesproken, maar dat is wel goed te volgen als je op school een beetje Duits hebt geleerd. In recente boeken kom ik regelmatig onvertaald Engels tegen. Daarvan kan je je ook afvragen of het nodig is. Maar in de spreektaal hoor je het ook (bij twintigers met name) dus we ontkomen er vast niet aan.

In Het Bureau hele hoofdstukken ook.

Ik zie een nieuw topic aankomen waar dit heen gaat. Best boeiend eigenlijk.

Nee, ook niet. Ik vind het zelf het fijnst als er een vertaling wordt geplaatst in de lopende tekst, dus bijvoorbeeld tussen haken of cursief. Alternatief is voetnoten onderaan de bladzijde.

Inderdaad!

Drie grote thema's domineren deze woordenberg: tijd, ziekte en filosofie.

Tijd laat zich niet beschrijven, maar een schrijver is wel voortdurend bezig met tijd. Er is een onderscheid tussen objectieve en subjectieve tijdsduur. Een vakantie van drie weken kan voorbij vliegen, of ze kan "een eeuwigheid duren". Die drie weken kunnen in één alinea beschreven worden, of uitgesmeerd over meer dan honderd bladzijden. De ene lezer kan daar dan weer dubbel zo lang over doen als de andere.

Ziekte kan een voorsmaakje van de dood zijn, of een beproeving waar je sterker van wordt. Kuuroorden werden veel bezocht door rijkelui. De berglucht was gezond, maar een verblijf kon soms meer kwaad dan goed doen. Veel eten, roken en weinig bewegen lijkt het devies te zijn. Je kon besmet raken door andere patiënten, en formaldehyde is kankerverwekkend. De hoofdarts Behrens beschouwt ziekte als een kunst waarvoor aanleg vereist is. Mann is kritisch voor de toen gangbare medische praktijken.

Filosofie is de aanleiding tot een aanslepend conflict tussen twee excentriekelingen: Settembrini en Naphta. Het begint met een reeks verbale duels, en eindigt met een fysiek duel. Settembrini is humanist en vrijmetselaar. In breedsprakerige stijl verkondigt hij progressieve ideeën over democratie en internationale samenwerking. Naphta is jezuïet en scholasticus. De term jezuïetenredenering is hier van toepassing: hij wendt sterke retorische middelen aan om achterhaalde, middeleeuwse standpunten te verdedigen.

Het gevaar van zo'n ideeënroman is dat hij erg statisch kan worden, maar dat doorbreekt Mann met een aantal spannende scènes, zoals de skitocht van Castorp. De seance kort voor het einde verklaart mede de titel. Het verblijf in het kuuroord is een vlucht, een afzondering van het hectische leven beneden. Het begin van de Eerste Wereldoorlog zal de bewoners wakker schudden en terugbrengen naar de realiteit.