Il Deserto dei Tartari - Dino Buzzati (1940)
Alternatieve titels: De Woestijn van de Tartaren | Eenzame Vesting | De Tartaarse Woestijn
Italiaans
Psychologisch
278 pagina's
Eerste druk: Rizzoli,
Milaan (Italië)
De jonge luitenant Giovanni Drogo krijgt zijn eerste standplaats bij een garnizoen in een fort hoog in de bergen. Zijn leven ligt nog voor hem, een schitterende militaire carrière lonkt. Wat zou de toekomst voor hem in petto hebben? In de verwachting dat er grote dingen te gebeuren staan begint hij aan zijn diensttijd. Hij raakt in de ban van het eentonige leven in het fort, dat uitkijkt op een uitgestrekte woestijn. Het gerucht gaat dat de Tartaren in de woestijn een leger aan het verzamelen zijn en zich opmaken voor een aanval.
Centraal staat een afgelegen vesting die de grenspost vormt met een onbekend rijk in het noorden, dat zover het oog reikt slechts bestaat uit woestijn. De gelegerde militairen hebben de onuitgesproken overtuiging dat er ooit een inval komt van het woestijnvolk. Dit denkbeeld blijkt een betoverende kracht te hebben, waaraan de meesten zich niet kunnen ontworstelen. Dat geldt ook voor de hoofdpersoon, die in afwachting op datgene wat zijn leven zin moet geven, het werkelijke leven ziet verglijden.
Buzzati slaagt erin deze allegorische constructie reeel en invoelbaar te maken. Zijn boek doet daarom wat denken aan het werk van Kafka. Wat echter opvalt is dat Buzzati passages invoegt waarin de situatie van de hoofdpersoon expliciet wordt veralgemeniseerd, zodat lezer en schrijver verbonden raken met diens lot:
"Op een bepaald moment valt achter onze rug een zwaar hekwerk dicht, bliksemsnel wordt het vergrendeld en je hebt geen tijd meer om nog terug te gaan. Maar op datzelfde moment lag Giovanni Drogo in diepe rust, onwetend en als een kind glimlachend in zijn slaap."
Dat geeft De woestijn van de Tartaren soms een wat moraliserende toon (die bij Kafka niet voorkomt). Ook in de laatste pagina's valt dit op, hoewel de verhaalontknoping prachtig is.
Wat de stijl betreft is het boek ook goed te noemen. Buzzati schrijft mooier dan het bij oppervlakkige lezing kan lijken, en dat komt door de soepelheid van zijn taal. Heel anders dan de soms krampachtige mooischrijverij die je ook vaak tegenkomt, zeker bij hedendaagse auteurs.
Ik ben dus behoorlijk enthousiast over dit boek, maar mijn beoordeling ligt toch lager dan die van de andere stemmers hier. Dat komt vermoedelijk vooral doordat het hoofdpersonage nauwelijks psychologisch wordt uitgewerkt (hoewel dat ook niet erg zou passen bij de roman). Desondanks kan ik me goed voorstellen dat sommigen dit als een meesterwerk zien. Alleen al daarom is De woestijn van de Tartaren een aanrader, en dat geldt nog extra voor de liefhebbers van Coetzee.
Centraal in dit boek staat het voortschrijden van de tijd en de nietigheid ervan. De eenvoudige zin: "Intussen ging de pendule tegenover het bureau door met het vermalen van het leven..." vond ik prachtig.
Ieder mens wil aan zijn tijd hier op aarde een doel geven, anders lijkt het leven niet ten volle geleefd. Maar wat betekent dit eigenlijk, doel geven? Wat te zeggen over het doel van de hoofdpersoon: wachten op iets wat waarschijnlijk nooit zal komen....Wachten als voorwendsel om zin aan het leven te geven.... Is dat geen gegeven dat in elk mensenleven wel eens de kop opsteekt?
De beschrijvingen van dit wachten door de bewakers van een fort dat uitziet over een woestijn zijn hallucinant mooi beschreven. Elke dag worden monotoon dezelfde handelingen tot in de kleinste details uitgevoerd. Met dezelfde ernst, want het wachten op zich, het uitkijken naar een mogelijke vijand is hun levensdoel.
En niettegenstaande ze daar met velen zijn wordt de tweede pijler van dit boek: nl. de eenzaamheid van elke mens enorm sterk beschreven. "We zijn omringd door wezens gelijk aan onszelf, maar er is niets anders dan vrieskou, stenen die een vreemde taal spreken, we willen een vriend groeten maar onze arm valt krachteloos neer en onze glimlach besterft, want we merken dat we helemaal alleen zijn".
Wat voor mij dit boek zo prachtig maakt, buiten het sublieme taalgebruik, is het feit dat dit ogenschijnlijk zinloze leven van de hoofdpersoon helemaal niet zinloos was. Is een leven zinloos als al je verwachtingen niet werden ingevuld? Nee, helemaal niet.
Het feit dat het personage niet psychologisch werd uitgediept (zie bovenstaande opmerking van eRCee) is voor mij juist een meerwaarde. Dit zou afbreuk doen aan de algehele boodschap. Het is gewoon iets dat iemand overkwam zonder dat dit iets te maken had met een bepaalde karaktereigenschap. Ook dat is een universeel gegeven.
Op de valreep van 2016, mooiste boek dat ik dit jaar las: 5*
De Woestijn van de Tartaren.
Wat een heerlijk meesterlijk boek om te lezen, en wat een heerlijk boek om over na te blijven denken.
Ja, we kunnen ons als mensen vastklampen aan illusies, dat ons leven zin heeft nog wel, dat ons grote dingen te wachten staan.
Ondertussen gaat de tijd langzaam en snel voorbij in de Vesting, als lezer voel ik het stil verglijdende tikken van de klok letterlijk en figuurlijk. Dat heeft zeker te maken met de stijl van de auteur; enerzijds neemt hij die tijd om me zijn boek in te verleiden, net zoals Giovanni Drogo in de ban raakt van het eentonige bestaan in het fort. Verveling ligt op de loer ...
Maar ik verveel me helemaal niet, in de drukkende en ogenschijnlijke stilte gebeurt van alles. Want in de stijl van de schrijver is anderzijds dynamiek waar te nemen zonder dat dit geforceerd overkomt. Niet alleen dat. Er gaan ook mensen op bijzondere wijze dood, bijvoorbeeld als gevolg van het niet weten van een wachtwoord versus vasthouden aan regels die op dat moment onnodig dodelijk zijn. Weer een ander sterft uit koppigheid. Verkleumd en uitgeput omdat hij met ongeschikte laarzen niet wilde onderdoen voor een meerdere tijdens een mars door berggebied.
Waarbij af en toe, af en toe, er wel degelijk iets te zien valt aan de horizon van de bedrieglijk levenloze woestijn ...
Had Drogo geen keus? Tijdens verlof blijkt hoe het andere leven buiten de Vesting doorging. Drogo koos iets waarin hij gelooft. Waarin hij wil geloven terwijl anderen buiten het overzichtelijke leven in het fort een andere zin aan hun leven gaven: Drogo' s oude vrienden vinden het nu prettig om in de deur van het huis dat ze zich hebben gebouwd te blijven staan en, tevreden met hun eigen carrière, toe te kijken hoe de rivier van het leven voort stroomt waarbij ze tot hun genoegen in de menigte hun kinderen onderscheiden, die ze aansporen voort te maken, de anderen voorbij te streven en als eersten aan te komen. Maar Giovanni Drogo wacht nog steeds
En dan, verrassing, blijkt het wachten niet helemaal onterecht. Schrijnend is dat Drogo niet meer zijn manschappen kan en mag aanvoeren en zijn laatste gevecht helemaal alleen op onbekend terrein voert.
Invoelend slot.
5*
Seizoenen komen en seizoen gaan op de Vesting. Buzzati schrijft erover in een prachtige, melancholische stijl, zoals bij de komst van de prille lente: “De zon was niet meer zo snel als voorheen, omdat zo graag onderging, maar begin aan het midden van de hemel een beetje te dralen, intussen, de opgehoopte sneeuw verzwelgend, en het had geen zin dat de wolken zich nog haastten vanaf de ijsvelden van het noorden: tot sneeuw waren ze toch niet meer in staat, alleen regen konden ze brengen, en die regen deed maar één ding: hij liet het laatste restje sneeuw smelten. Het mooie jaargetijde was weer aangebroken.” Buzzati schrijft weergaloos. Hij speelt met de fanatasie van de lezer. Als in diezelfde lente de velden bijvoorbeeld groen worden, en er kleine bloemetjes opkomen, schrijft Buzzati dat het “wel witte bloemetjes (zullen) zijn.” Door één woordje toe te voegen, door zullen te schrijven in plaats van de bloemetjes tot in detail te beschrijven, prikkelt Buzzati de lezer. Het creëert ruimte, ruimte voor de lezer om in te duiken, om er met zijn fantasie in te gaan zwemmen, om te bedenken dat Drogo de bloemetjes vermoedt, maar dat hij ze niet kan zijn, om te verbeelden dat het ook wel eens roze, paarse, gele bloemetjes kunnen zijn. Het is alsof Buzzati staat steeds boven zijn schrijven staat. Als hij fantaseert over de stad, ver weg van de Vesting, daar waar het gewone leven simpel zijn doodgewone gang gaat, dan doet hij dat afstandelijk en invoelbaar tegelijkertijd: “Net zulke wolken zeilen er op dit moment boven de verre stad; mensen die daar rustig lopen te wandelen, kijken er af en toe naar, blij dat de winter voorbij is, bijna allemaal hebben ze nieuwe of opgeknapte kleren aan, en jonge vrouwen dragen hoeden met bloemen en fleurige jurken."
Maar het is vooral het beklemmende leven binnen de muren van de Vesting waarin we ons als lezer bevinden. Buzzati zet Drogo binnen de muren om de lezer existentialistische vragen te stellen: wat betekent het om mens te zijn? Zonder doel, zonder oorsprong zijn we op onszelf aangewezen maar de vraag is, zoals ook op de achterflap van het boek staat: heeft de mens de moed om zijn eigen leven te bepalen? Of de vertaling naar het boek: Is Drogo in staat om de Vesting te verlaten?
De tijd dendert ook in de Vesting traag en zwaar door. Op een nacht denkt Drogo het gebrom van een liedje te horen, totdat hij beseft dat het “een verre waterval” moet zijn, “neerkletterend over de uitsteeksels van nabije rotsen”. Drogo beseft dat “we denken dat we omringd zijn door wezens gelijk aan onszelf, maar (dat) er niet anders dan vrieskou (is), stenen die een vreemde taal spreken.” Ja, het existentialisme laat zich af en toe van zijn meest moedeloze kant zien. Momenten van hoop lijken de tijd zo nu en dan te versnellen, wat ook het tempo van het verhaal verhoogd, maar achteraf, altijd achteraf, lijkt het allemaal te snel voorbij te zijn gegaan, zoals het lezen van het boek eigenlijk te snel ging. Ik heb genoten. Ook op momenten waarop de mismoedigheid hoogtij vierde. In de dezelfde nacht waar Drogo het gebrom van een liedje meende te horen, realiseert hij zich dat hij alleen is. De alinea die volgt is subliem: “De wind slaat tegen de prachtige jas van de officier en ook de blauwe schaduw op de sneeuw beweegt heen en weer als een vlag. De schildwacht staat roerloos. De maan kruipt voort, voort, traag maar zonder een moment te verliezen, ongeduldig wachtend op de dageraad. Bonke bonk klopt het hart in Giovanni Drogo’s borst."
Of Drogo uiteindelijk in staat is om de Vesting te verlaten? Lees het boek, zou ik zeggen. Je zult er geen spijt van krijgen.
Prachtige beelden zitten in de roman, een blik naar buiten door het raam, een streep zonlicht waar een vlieg doorheen kruipt. Muren, ramen, de vlakte van de woestijn, licht en duisternis. Dino Buzzati is ook schilder (op het omslag van de Nederlandse uitgave staat een werk van hem) net zoals die andere Italiaanse schrijver en tijdgenoot Carlo Levi.
Het laatste hoofdstuk is van een grote schoonheid, alles komt op een plek samen en niets hoeft meer...rust.
En het donker was de kamer binnengedrongen, alleen de dreigende contouren van de meubels waren nog zichtbaar, het wit van het beddengoed, Drogo's glanzende sabel.
Die sabel is een nutteloos ding gebleken, maar het glanst wel.
Hierboven werd alles wat het zo mooi maakt perfect beschreven.
Er is een waarlijk sublieme passage en die ik heb aangeduid voor mijn 86-jarige vader, aan wie ik het boek gisteren heb doorgegeven. Als hij het boek uit heeft zal ik deze passage hier eens delen.
Dit boek is mijn inziens vooral geschikt voor mensen vanaf, pakweg, veertig jaar oud. Of voor jongeren met een reeds wat oudere ziel
Moet dringend eens mijn top 10 aanpassen.
Dit boek is mijn inziens vooral geschikt voor mensen vanaf, pakweg, veertig jaar oud.
Dan is het kwartaalboek iets voor jou: La Lucina - Antonio Moresco (2013)
Dan is het kwartaalboek iets voor jou: La Lucina - Antonio Moresco (2013)
Dank voor de tip, ik zet het op mijn (reeds uitgebreide) lijst.
@erCee: Hallo, jongeling met oude ziel