Ghostwritten - David Mitchell (I) (1999)

Bijzonder knap debuut van David Mitchell, een van de betere Britse schrijvers van het moment. Dat De Geestverwantschap een origineel boek is, is het minste wat je kan zeggen. Eigenlijk is het een soort verhalenbundel. Alle verhalen hebben niets met elkaar te maken, behalve dat, en daar zit het leuke aan dit boek, personages uit eerdere hoofdstukken op een subtiele manier, haast onopgemerkt terugkomen in latere verhalen.

David Mitchell is een geboren verteller. Ieder hoofdstuk heeft een eigen sfeer en stijl, maar stuk voor stuk zijn het boeiende vertelsels. Zelfs al speelt soms een geest de hoofdrol of snap je niet goed wat er in het bizarre voorlaatste hoofdstuk allemaal gebeurt. Een echte aanrader.

In Okinawa stapt een man in de metro, vastbesloten de “slechten” in de maatschappij te elimineren. Wanneer de man tot actie besluit knipt Mitchell de verhaallijn weg, om na omzwervingen in o.a. Sint-Petersburg, London en Hongkong uiteindelijk terug bij de beginpassage te eindigen.

Alles wat kenmerkend is voor Mitchells panoramische schrijfstijl, is aanwezig in zijn debuut. Eén voet in de Europese cultuur, één in de Aziatische. Een vergelijking met Murakami dringt zich op. De personages zijn bij Mitchell namelijk even los van de wereld, op zoek naar “iets” dan hun blijkbaar zelf ontstijgt of dreigt te verstikken (pagina 345 ik vraag me af wat er met hen allemaal gebeurd is, die vraag is het wezen van de materie, ieder van ons een vrij bewegend deeltje, een oneindig aantal banen door het veld, voor de hand liggende banen, onwaarschijnlijke banen, geen van alle realiteit zolang ze niet worden waargenomen, wat realiteit ook moge betekenen, en materie bevat voor zoiets compacts vreselijk, vreselijk, vreselijk veel ruimten van niets, niets, niets, …).

Mitchell weet zijn personages te voorzien van een authentieke stem, zowel de uitgebluste Russische poetsvrouw in Sint-Petersburg, als de carrièrenajagende advocaat in Hongkong. Hij weet diep door te dringen in de huid van zijn personages. Het blijft niet beperkt tot zuivere belletrie, neen, Mitchell boetseert zijn personages werkelijk via de taal van hun habitat, doorspekt met glasheldere observaties van diezelfde omgevingen (”Een stad is een zee waarin je dingen kunt verliezen. Wat je vindt, zijn alleen dingen die anderen verloren hebben.”).

Wat ik kan appreciëren aan David Mitchell, is de draagwijdte van zijn werk. Iedere zin, kadert binnen een volgende verhaallijn. Er zijn momenten waarbij de vraag: “Voert Mitchell me een doodlopende straat in?” pertinent werd, maar naarmate de roman vordert tekent het frame van Mitchells taalbrouwsel zich steeds beter en beter af. W.F. Hermans zou opgetogen zijn met de doelgerichtheid van Mitchell, me dunkt.

Dit was een tegenvaller. Te geforceerd, al de dunne linkjes tussen de verhalen kunnen niet verhelen dat er geen samenhang zit in het boek. En ook geen inhoud. Daarbij hebben de losse verhalen te weinig te bieden. Gelukkig wordt het nooit echt vervelend. 2,5*

En deze reactie verwonderd me nou niet echt 't Is een mooischrijver, die Mitchell. Niet echt iemand die beelden schept in iemands hoofd, ze eerder bevestigd. Een verzamelaar i.p.v. een creator.

Dat is me niet echt opgevallen. Taalkundig vond ik het weinig bijzonder, qua stijl is me ook niks opgevallen. Maar ik las het boek in vertaling.


Daar kan ik me wel in vinden. Op zich is er ook niks mis met een verzameling verhalen. Maar ik vond de vertellingen op zichzelf ook niet boeiend genoeg. Het zijn droge beschrijvingen en inhoudelijk vlees noch vis: niet realistisch genoeg om je aan het denken te zetten, niet fantastisch genoeg om er door te worden meegesleept. Als Mitchell postzegels zou verzamelen had hij waarschijnlijk wel alle Beatrixen van 1 cent tot 80 cent in zijn bezit maar geen enkel zeldzaam exemplaar.

Nou ja, je kunt het ook anders bekijken. Dankzij de massale aanwezigheid van zegels van 1 tot 80 cent, kunnen er ook zeldzame exemplaren bestaan. Wat ben je met een gele Citroën als iedereen met een gele Citroën rondtuft?

Na Cloud Atlas is Ghostwritten het tweede boek dat ik van David Mitchell las. En opnieuw werd ik overdonderd.

Net als in Cloud Atlas worden hier verhalen verteld die alle met elkaar samenhangen. Soms is die samenhang heel expliciet (de Londenaar die de vrouw van Clear Island 'ontmoet'), veel vaker is die samenhang heel wat minder expliciet (de kleine Japanse eilandgemeenschap die als twee druppels water op de gemeenschap van Clear Island lijkt; de transmigrerende geest die een soort spiegelbeeld is van Quancog). Maar hoe verder je komt in het boek, hoe duizelingwekkender die samenhang wordt.

Wat deze roman net iets minder maakt dan Cloud Atlas is het voortdreutelen van enkele verhalen. In Cloud Atlas worden alle verhalen gedreven door een spanningselement. In Ghostwritten ontbreekt dat element soms. Zo is het hoofdstuk London heel vermakelijk maar ook een beetje stuurloos. Dat geldt nog sterker voor het hoofstuk met de transmigrerende geest. Ze is dan wel ergens naar op zoek, maar wat dat is klinkt zo vaag dat het je als lezer eigenlijk nooit zo interesseert (tot het einde van het verhaal, dat wel weer erg sterk is).

Dit boek was dus op weg naar 4 *, totdat ik het voorlaatste hoofdstuk las. Toen kwam er een halve bij. In dat voorlaatste hoofdstuk wordt op een wel zeer inventieve manier voortgeborduurd op het hoofdstuk ervoor. Maar nog veel knapper is de vorm die Mitchell hiervoor kiest, een vorm die je eigenlijk voor volkomen onmogelijk zou houden. We 'lezen' namelijk een late night radioshow met bellers die iets te melden hebben. Het hoofstuk bestaat dus voor 100% uit dialoog. Het merkwaardige is dat ondanks de beperking die inherent is aan deze vorm, er in dit hoofdstuk veel meer spektakel plaatsvindt dan in de vorige hoofdstukken bij elkaar. Onwaarschijnlijk knap gedaan!

Later zou Mitchell in Cloud Atlas een nog achterlijker vorm gebruiken: een ondervraging (van een gekloonde serveerster).

4,5* voor een weergaloos debuut.

Het concept spreekt me heel erg aan en dat in combinatie met de uitstekende commentaren hier, plaatst dit boek meteen bovenaan mijn 'te lezen' lijst.

Na het verslinden van Cloud Atlas de rest van het oeuvre van Mitchell nu ook gelezen. Ghostwritten beschrijft een tiental korte verhalen, slechts lichtjes via personages met elkaar verbonden, van over de hele wereld, met een nadruk op Azië waar de schrijver lange tijde heeft gewoond. Even lijkt halverwege zich een rode draad te ontspinnen middels een 'noncorpum', een soort onafhankelijke geest die zich kan inplanten in het brein van een mens, maar het 'personage' verdwijnt weer om later (in andere vorm?) nog wel even terug te komen. Deed me overigens denken aan het 'oortje' van Ender in de boeken van O.S. Card.

De verhalen in Ghostwritten zonder meer interessant en bij vlagen bijzonder geestig, en eens in de zoveel tijd komt Mitchells romantische geest bovendrijven, bijvoorbeeld in het tweede, en misschien beste, hoofdstuk 'Tokyo'. Allemaal zeer leesbaar, al zie ik ook dit boek, net als DreamNumber9, als opstapje naar zijn echte meesterwerk.

3,5*.

IK vroeg me af of ik deze had gelezen, volgens mij wel toch? Ja hoor, in 2013. Heel verhaal over geschreven zelfs:

David Mitchell heeft vijf boeken geschreven. De eerste die ik las is ‘De niet verhoorde gebeden van Jacob de Zoet’. Dat vond ik een erg te gek boek en in de zelfde vakantie las ik ook Cloud Atlas, dat boek viel me daarna zwaar tegen. Qua stijl is Mitchell’s debuut ‘de Geestverwantschap’ te vergelijken met ‘Cloud Atlas’, las ik fruitblikkend en grasduinend. Ondertussen had ik ook number9dream (ook een geweldig boek) en ‘Dertien’ (zijn ‘gewoonste’ maar wel goeie boek) gelezen.
De stand tussen goed en tegenvaller was na vier van de vijf boeken 3-1. En ik weet niet wat de stand na het lezen van zijn debuut ‘de Geestverwantschap’ nou eigenlijk is.
Net als Cloud Atlas bestaat de Geestverwantschap uit een aantal korte verhalen die op zich niks mket elkaar te maken hebben en volledig los van elkaar staan, maar waarin telkens wel iets of iemand uit het vorige verhaal voorkomt. Cloud Atlas vond ik (te) gekunsteld en sommige verhalen vond ik ronduit saai. Dat had ik bij de Geestverwantschap niet zo zeer.
Het boek bevat negen korte verhalen waarvan ik er één vrij vaag vond en eentje ietwat saai.
Pluspunt is dat de verhalen over de hele wereld spelen. Mitchell woonde ooit in Japan en dat is het startpunt. Negen korte verhalen kort:

Okinawa
Een sektelid plaatst een tas met gifgas in de metro. En smeert hem. Hij houdt zich gedeisd onderwijl contact zoekend met medestrijders voor verdere instructies.
Niet heel bijzonder verhaal, kabbelt ondanks het interessante onderwerp wat voort.

Tokio
Een weesjongen die in een platenzaak werkt wordt verliefd op een meisje uit Hong Kong en freakt wat rond met zijn vrienden.
Leuk verhaal, onderhoudend noemen ze dat geloof ik. Maar buiten de gegevens die ik hierboven opsom ben ik de details alweer kwijt. Geen goed teken denk ik.

Hongkong
Hoe een corrupte Engelse bankier zich in de nesten werkt. Half in flashbacks/half in het nu verteld verhaal. Met enkele fijne zijlijnen.
Goed verhaal waarin zich langzaam maar zeker de reden van zijn ondergang en ellende openbaart en die blijkt toch iets anders te zijn dan je verwacht.

De Heilige Berg (China)
Een oude theeverkoopster op de heilige berg en haar levensverhaal in het door telkens nieuwe maar even sadistische soldaten, krijgsheren en machthebbers geteisterde China. Zwaar leed en doorzettingsvermogen. Na elke groep soldaten of leden van het Rode Leger die alles verwoesten, haar verkrachten of wat dan ook aandoen staat ze weer op en gaat verder.
Misschien wel het beste verhaal, geeft daarnaast een beeld van hoe de gewone Chinees verpletterd werd onder Mao en diens idiote opwellingen.

Mongolië
Een noncorpum op zoek naar een lichaam om het vervolg van een oud Mongools volksverhaal te vinden vindt iets heel anders. Het non corpum kan zich in een lichaam nestelen
Een noncorpum kan transmigreren (zonder lichaam zijnde in elk lichaam ‘naar binnen gaan’). Speelt volledig in Mongolië en dat alleen al is een meerwaarde.
Vaag? Best wel, maar toch een prima verhaal. Spannend en bizar in een omgeving waar je boeken lezend niet vaak terecht komt en dat vind ik een meerwaarde.

Sint Petersburg
Een vrouwelijke bijzonder arrogante high society kunstrover werkt in een museum undercover ter voorbereiding op de volgende diefstal.
Dat alles anders zal lopen dan (ze) verwacht zie je wel een beetje aankomen, desondanks een goed verhaal.

Londen
Over een Engelse drummer/schrijver. Er gebeurde vrij weinig in dit voortkabbelende verhaal, je zou het zelfs een tikkie saai kunnen noemen. Moest net zelfs terugbladeren om te zien wat er nou eigenlijk gebeurde. Niet veel dus.
Eén van de mindere episodes derhalve.

Clear Island (Ierland)
Een Ierse wetenschapster is zich er bewust van geworden dat haar werk vooral dood en verderf zaait. Ze is daarom aan haar werkgevers (de CIA) ontsnapt en terug naar haar roots in het voortkabbelende boerenleven van een Iers eiland gevlucht. De vraag is slechts hoe lang het duurt voordat ze haar vinden en wat de wetenschapster doet en wat de CIA doet.
Ondanks de rustieke setting klopt het hart in je keel, goed verhaal.

Night Train (New York)
Een radio DJ met een nachtprogramma waar mensen heen kunnen bellen. Volledig in dialoog geschreven, een zeer vaag verhaal over de oppasser die via een satelliet allerlei dingen over de hele wereld kan zien. En nog wat losse eindjes die ik niet aan elkaar kon knopen.
Té vaag, ik vond er niet veel aan.

De afrekening?
Beter dan Cloud Atlas, bij vlagen wel goed maar wat mij betreft geen heel bijzonder boek. Duidelijk minder dan de meesterwerken ‘Jacob de Zoet’ en ‘Dream#9’ en ook minder dan ‘Dertien’. Ik hoop dat David Mitchell in 2013 met een nieuw boek komt wat niet bestaat uit korte verhalen met (geest)verwantschappen, want deze vorm leverde wat mij betreft zijn minste twee boeken op. Best leuk, dat gegeven dat personages (of gebeurtenissen) terug komen in volgende verhalen, maar meer dan ‘best leuk’ is het niet. Het geeft de roman zijn titel, maar om het nou als ‘erg knap’ of ‘briljant’ af te doen (zoals in vrijwel alle lovende recensies gebeurde)… mij lijkt het allemaal, net als bij Cloud Atlas, much ado about not much (‘about nothing is’ ook weer overdreven, vandaar). De ophef en het enthousiasme over ‘de Geestverwantschap’ en over (zijn doorbraak nota bene) ‘Cloud Atlas’ deel ik niet.
Mijn definitie van briljant is iets meer dan in elk verhaal op subtiele wijze een personage uit het vorige boek voorbij te laten komen. Tikkie overschat, leuk maar niet heel bijzonder boek wat mij betreft. En na al die lovende recensies en de daaruitvoortvloeiende hoge verwachtingen is de tussenstand nu 3-2. Nou vooruit: 3,5 – 2.