menu

Mephisto: Roman einer Karriere - Klaus Mann (1936)

Alternatieve titel: Mefisto: Roman van een CarriĆØre

mijn stem
4,07 (23)
23 stemmen

Duits
Ideeƫnliteratuur

416 pagina's
Eerste druk: Querido, Amsterdam (Nederland)

Hendrik Höfgen is een succesvol toneelspeler in het Duitsland van de jaren twintig en dertig. Een van zijn glansrollen is Mephisto, de duivel in Goethes Faust. Als Hitler aan de macht komt, kan de steracteur - die tot dan toe lippendienst bewees aan progressief links – zich niet langer op de vlakte houden. Hij zweert bij zijn roeping als toneelspeler, blijft in Duitsland en wordt een graag geziene gast in de hoogste kringen van het Derde Rijk. Acteren is immers zijn passie, en de kunst is hem heilig, boven alles… Maar ten koste waarvan?

zoeken in:
avatar van Radiguet
4,5
Mephisto: Roman van een carrière is voor mij hét summum over de vooravond van de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en in het algemeen over de gevolgen van door terreur geïnspireerde machtsovernames, en het omgaan met macht en manipulatie in het algemeen. Klaus Mann werd bekritiseerd om het hoge tempo waarmee hij schreef, maar het effect in Mephisto is dat er, mede ook door de grote aandacht van de arrogante maar instabiele psyche van de hoofdpersoon, een bijzonder beklemmend en angstig gevoel ontstaat, zo heb ik zeker de helft van het totale aantal bladzijden in een soort streak op een zaterdagnacht met bezweten en klemmende handen doorlopen. Als we ook nog eens beschouwen dat dit, voor zover mijn kennis reikt, de eerste roman was die het nazisme wist samen te vatten, onderuit te halen en soms belachelijk te maken. Fantastische lectuur.

avatar van Radiguet
4,5
Ben overigens zojuist begonnen in Het Keerpunt - Klaus, hij kan niet op bij mij.

avatar van eRCee
4,0
Vorig jaar zag ik de toneelbewerking van Mefisto door het NNT, wat mijn nieuwsgierigheid naar het boek, die reeds aanwezig was, verder aanwakkerde.

Bij de lezing van Klaus Manns hoofdwerk valt direct op hoe toneelmatig het boek is. De auteur merkt zelf op dat elk personage een type voorstelt, geen portret, en zo is het precies. Mefisto handelt vooral over het type van de opportunist, die zijn geweten ondergeschikt maakt aan zijn ambities.

De eerste helft van het boek is eerlijk gezegd niet al te bijzonder, maar vormt de aanloop naar een tweede deel waarin Mann naar een hogere versnelling schakelt. De opbouw van de roman houdt zodoende gelijke tred met de historische gebeurtenissen die er de achtergrond van vormen. Vanaf deel VI is Mefisto meteen zo scherp geschreven, met zoveel inzicht en zoveel betrokkenheid, dat het meteen de reden is dat dit boek nog steeds gelezen wordt en moet worden. Vooral de haast Multatuliaanse interrupties waarmee de verteller zijn personages min of meer uit de verhandeling haalt zijn vaak prachtig, met als hoogtepunt de beschrijving van de dood van Hans Miklas. Alleen de passage waarin wordt verhaald hoe Otto Ulrichs aan zijn eind komt is nog ontroerender.
Mann schuwt de contrasten absoluut niet, en het is volstrekt duidelijk wie goed zijn en wie slecht (vergelijkbaar met het werk van Heinrich Boll). Binnen de context, nog jaren voor de tweede wereldoorlog zou uitbreken, is dat echter geen zwakte maar juist een van de sterkste punten van de roman. De waarschuwing die ervan uitgaat is niet eens zozeer gericht op het gevaar van het naziregime zelf, van wie de leiders naamloos blijven en slechts worden aangeduid met termen als 'De Dikke' en 'De Manke', nee de roman doet vooral een appél op de meelopers, degenen die hun geweten bezoedelen, niet de duivel zelf zijn maar er wel hun ziel aan verkopen. Daarmee is Mefisto een baken van morele kracht in een tijd waarin vele kunstenaars en schrijvers zwegen.

Het stemt dan ook enigszins moedeloos dat het boek in de vrije jaren '60 nota bene verboden werd, en pas in '81 werd heruitgegeven. (Het nawoord van Gerrit Bussink in de uitgave die ik las geeft gedetailleerde en interessante informatie hierover, en leidt tot een verdere waardering van het boek.) Onbegrijpelijk, en op wrange wijze de illustratie van wat in Mefisto zelf beschreven wordt, namelijk dat types als Heindrich Hofgen bijna altijd zegevieren.

Ik wil afsluiten met een citaat van het personage Sebastian, dat me opviel als zeer treffend voor de roman. Uit het nawoord begreep ik dat deze figuur inderdaad naar Klaus Mann zelf gemodelleerd is, zoals hij ook zijn vader Thomas Mann opvoert als de geheimraad. Dit stuk kenschetst denk ik zowel de auteur als zijn boek perfect:

'De strijd heeft andere wetten dan het hoge spel van de kunst,' zei hij. 'De wet van de strijd eist van ons dat we afstand doen van duizend nuances en ons helemaal op één zaak concentreren. Het is nu mijn taak niet onderscheid aan te brengen of schoonheid vorm te geven, maar invloed uit te oefenen zover dat in mijn vermogen ligt. Het is een offer, dat ik breng - het zwaarste.'

avatar van manonvandebron
4,5
In de jaren 1930 emigreerden veel kunstenaars en intellectuelen uit Duitsland wegens de opkomst van het naziregime. Anderen bleven in Duitsland. Klaus Mann hoorde bij de eerste groep; acteur Gustaf Gründgens bij de tweede. Mann veranderde de initialen G. G. in H. H. en schreef een soort sleutelroman waarin hij werkelijkheid en fantasie met elkaar vervlocht.

Hendrik Höfgen is een opportunist wiens politieke overtuiging draait met de wind. Z'n ambitie als acteur komt op de eerste plaats, ongeacht het politieke klimaat. Hij is geen stereotiepe slechterik, maar een gelaagd personage met wie je goed mee kunt leven ondanks z'n bedenkelijke keuzes. Hij gebruikt het argument dat hij het regime van binnenuit wil bestrijden, maar ondanks een paar goede daden gaat hij daar niet ver in.

Nazikopstukken worden niet bij naam genoemd, maar ze zijn slechts dunnetjes verhuld. Hermann Göring is "de Dikke"; Joseph Goebbels "de Manke". Höfgen heeft zelfs een kort onderhoud met de Führer zelf, waarin hij dankzij z'n verlegenheid een goede indruk maakt. Barbara is gebaseerd op Erika Mann; heel wat schrijvers en acteurs uit die tijd zitten erin verwerkt, ook Thomas Mann zelf als " de oude geheimraad". Gründgens had geen geheime relatie met een zwarte vrouw, maar hij was biseksueel. Dat heeft Mann dus veranderd.

Het is straf dat dit reeds in 1936 geschreven is. Het geeft een realistisch inzicht in deze historische periode en verklaart waarom zovelen meeheulden met het naziregime. Sommigen geloofden echt in het nationaalsocialisme als ideologie, maar velen daarvan werden tijdens de Nacht van de Lange Messen afgemaakt en moesten toezien hoe de militaristische richting de macht naar zich toetrok. Anderen bleven uit gebrek aan keuze of om opportunistische redenen.

Hendrik Höfgen zoekt de bescherming van Göring en diens vrouw om z'n carrière te bevorderen. Z'n meest succesvolle rol is Mephistopheles in Faust, maar ironisch genoeg is hij degene die z'n ziel verkoopt. Alles wordt gekneed naar de heersende ideologie. Ook Hamlet wordt als een Germaanse held voorgesteld. Prachtig is de beschrijving hoe het acteerwerk van Höfgen uitgehold raakt, terugvalt op techniek en z'n ziel verliest.

avatar van eRCee
4,0
Fijn dat je dit schitterende boek weer onder de aandacht brengt, manon.

avatar van the Cheshire cat
4,5
Twee weken geleden, vrijdagavond, werd bij de VPRO de eerste aflevering van 'Een bezeten wereld: Nederland tussen de oorlogen' uitgezonden, een zesdelige geschiedenisserie over de jaren 20 en 30. Het thema was 'Danswoede'. Er werden oude zwart-wit beelden getoond van een uiterst sympathieke Josephine Baker die in 1928 een bezoek brengt aan Volendam (!) Op klompen, in Volendamse klederdracht gestoken, doet de wereldberoemde danseres het toegestroomde volk voor hoe je de 'Charleston' danst, een uit Amerika overgewaaide hippe nieuwe dans. Erg grappig om te zien. Een politieagent staat streng toe te kijken of alles wel rustig verloopt, maar de Volendammers vinden het fantastisch, zo'n exotische bezienswaardigheid in hun midden. Totdat, en dat ziet er allemaal heel onschuldig uit verder, Josephine Baker haar wijde rokken optilt én die van een klein meisje en de poppen pas echt aan het dansen zijn in zedig Volendam. Een boze moeder trekt haar kind weg bij de flamboyante ster en de boel lijkt bijna te escaleren. Maar Baker is de flauwste niet en sust de gemoederen door beleefd een diepe buiging te maken naar haar publiek. Het filmpje is overigens gewoon terug te vinden op YouTube.

Toen ik dit zag was ik toevallig net bezig in deze sleutelroman, een herlezing. Dat ik dit een 3,5 heb kunnen geven, ongelooflijk, maar dit terzijde. De onbevreesde, uitbundige Josephine Baker deed me denken aan het personage Juliette Martins, het Duits-Afrikaanse liefje van protagonist Hendrik Höfgen met wie hij een geheime relatie onderhoudt. Wanneer Höfgen zijn entree heeft gemaakt in het hol van de leeuw wordt zijn affaire met de 'Zwarte Venus' hem te heet onder de voeten en moet hij van haar af zien te komen. Onder geen beding mogen ze erachter komen dat hij een verhouding heeft met een negerin, die hem er ook nog eens van langs geeft met een zweep.. Want een zwarte was minstens zo erg als een jodin.

Ergens in het verhaal is Höfgen aan het mijmeren over de onbezorgde kindertijd van zijn echtgenote Barbara (gebaseerd op zijn zus Erika Mann, hier al gezegd), een jeugd die hij zelf nooit gehad heeft. Met een zweem van jaloezie stelt hij zich voor hoe haar grootmoeder haar als kind voorlas uit Dickens en Tolstoj. Dit is best grappig, want hier verwerkt Klaus momenten uit zijn eigen kindertijd in de roman. In zijn autobiografie 'Der Wendepunkt' schrijft Klaus Mann over zijn grootmoeder 'Offi' die op regenachtige zondagmiddagen in Huize Mann in München haar kleinkinderen voorlas uit Dickens (The Pickwick Papers, David Copperfield, A Christmas Carol) en uit de sprookjes van de Gebroeders Grimm. Zijn vader, door zijn kinderen de Tovenaar genoemd, was een liefhebber van de Russen en las zijn kroost voor uit werken van Tolstoj, Gogol en Dostojevski.

Wunderbar!

Gast
geplaatst: vandaag om 05:06 uur

geplaatst: vandaag om 05:06 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.