Paul: The Mind of the Apostle - A.N. Wilson (1998)
Alternatieve titel: Paulus: De Geest van de Apostel
Engels
Biografie / Ideeënliteratuur
288 pagina's
Eerste druk: Pimlico,
London (Verenigd Koninkrijk)
In de tijd dat Paulus rondreisde om zijn doctrine van de redding door Christus te prediken, verlichtte de Romeinse keizer Nero de tuinen van zijn paleis, het Vaticaan, met toortsen die bestonden uit levende christenen. Minder dan twee eeuwen later was de keizer van Rome zelf een christen, en het Vaticaan ingelijfd door de kerk. Wat wij het christendom noemen, begon niet met Jezus maar met Paulus van Tarsus. Jezus was een kritische, hartstochtelijke jood die zijn volgelingen voorging in een strenger en zuiverder judaïsme. Het was Paulus die de heiligheid van Jezus verkondigde, en hem tot messias maakte van een geheel nieuwe godsdienst. Het was Paulus die de instabiliteit van het Romeinse Rijk uitbuitte, op zijn talloze reizen overal mensen bekeerde, en de brieven schreef die nog altijd bepalend zijn voor onze visie op Jezus en zijn zo paradoxale leer. Hoe kon één man dit uitrichten? 'Paulus' is een biografie, die draait om de innerlijke strijd van een van de felste onderdrukkers van Jezus' vroegste volgelingen, die zich ontwikkelde tot de 'uitvinder' van het christendom. Zijn dramatische bekering op weg naar Damascus betekende een keerpunt in de westerse beschaving.
Aansluitend op zijn Jezus-biografie begon hij aan dit werk over de apostel Paulus, de man die het christendom zo niet uitvond, dan wel een eigen invulling gaf. Paulus verstond de kunst voluit gebruik te maken van de Romeinse infrastructuur om langs de handelswegen zijn ideeën te verspreiden. Paulus was jood en Romeins staatsburger en om die positie te bereiken moet hij welgesteld geweest zijn. Hij verdiende de kost als tentenmaker en dat was weliswaar onder joden een minderwaardig beroep, vanwege het contact met dode dieren, maar in de Romeinse wereld een vak waarmee goed geld te verdienen was. De grote leren tenten werden niet gebruikt voor de recreatie, maar als onderkomens voor de Romeinse troepen en boden onderdak aan acht soldaten: de 'portacabins' van het leger.
En dat maakt ook duidelijk dat Paulus Romeins gezind moet zijn geweest en in geen geval een oproerkraaier.
In de biografie over Jezus tekent Wilson het verhaal van Jezus scherp af tegen de boodschap van Paulus, die alleen voor de dode (gekruisigde) Jezus belangstelling had, niet voor zijn leven. Zo is ook duidelijk de controverse merkbaar tussen de joodse Jeruzalemgemeente van Jezus' directe familie (Jacobus) en de met het hellenistische gedachtegoed vermengde evangelie van Paulus.
Met Paulus had Wilson dus nog wel een appeltje te schillen. En in deze biografie, die tegelijk de mening van de auteur weergeeft, is het Wilson erom te doen die verschillen nog eens te verduidelijken. Van een eensgezinde christenheid, laat staan het idee van christendom was in Paulus’ tijd nog geen sprake.
Wilson heeft zijn huiswerk goed gedaan. Uitzonderlijk goed belezen en doordacht benadert hij zijn onderwerp. Daarbij heeft Wilson ook wel een levendige fantasie en vult de gaten in de kennis met zijn prachtige veronderstellingen. Geen bewijzen maar helemaal niet zo gekke oplossingen. Zo verbindt hij, en nieuw is die gedachte overigens niet, de nadruk op de dood en opstanding van de Heer, met de destijds populaire Mithras-verering in de Griekse wereld, waarin ook sprake is van dood en opstanding van godenzonen. Paulus, een jood nogmaals, gebruikte beelden uit de heidense wereld, en stelde deze in dienst van zijn evangelie.
Over het jodendom van die dagen moeten we dan ook niet te eenduidig denken. Er was veel meer invloed vanuit de Griekse filosofie. De jood Philo van Alexandrië combineerde Plato en Aristoteles met gemak met de boodschap van Mozes. En ook in Palestina was de Griekse cultuur dominant. De meeste joden spraken Grieks. Dat Paulus de joodse religie heeft vergriekst, een populaire opvatting, is dan ook naast de waarheid.
Het rabbijnse jodendom dat we nu nog kennen, ontstond pas na Paulus en na de verwoesting van de tempel in Jeruzalem.
Het boek besteedt ruime aandacht, misschien bij gebrek aan echt biografisch materiaal, aan de Romeinse politiek en de overgang vanaf Augustus naar een keizerrijk, waaraan het Romeinse rijk tenslotte ten onder ging. De verwikkelingen zijn levendig beschreven. Wilson is een meesterverteller, die zo nu en dan iets uit zijn duim zuigt, en het niet zo heeft op Lucas en Eusebius, maar de lezer wel bij de les weet te houden.
Een citaat tenslotte waaruit blijkt dat Wilson toch ook best bewondering heeft voor deze handelsreiziger in de goede boodschap, die zowel toen als in latere eeuwen maar nauwelijks begrepen is:
“Het is een van de meest ironische dingen in de geschiedenis dat de christenen erin zijn geslaagd de brieven van Paulus tot een blauwdruk van een nieuwe ‘godsdienst’ te maken, terwijl die in werkelijkheid iets oneindig veel vreemders en radicalers zijn. Paulus heeft het joodse geloof niet ingeruild voor het christendom, en al helemaal niet voor de predestinatieleer of het lutheranisme, het calvinisme of het katholicisme. Zijn 'openbaring', of ‘apocalyps’ om het Griekse woord te gebruiken, was veel dieper en zoekender en oorspronkelijker. “ (87).
Het boek is in Nederlandse vertaling nog wel tweedehands te vinden.
En zo kom ik, afrondend, tot een lijstje van vier boeken over Paulus, in volgorde van urgentie:
Paul: The Mind of the Apostle - A.N. Wilson (1998) - BoekMeter.nl
Paul: A Biography - Tom Wright (2018) - BoekMeter.nl
Paulus: Een Leven tussen Jeruzalem en Rome - Fik Meijer (2012) - BoekMeter.nl
St. Paul: The Apostle We Love to Hate - Karen Armstrong (2015) - BoekMeter.nl