Nooit Meer Slapen - Willem Frederik Hermans (1966)

Mooi boek hoor. De verkoper in de boekwinkel garandeerde mij dat dit het beste boek uit de collectie was. Op mijn vraag of dat inclusief de buitenlandse literatuur was, antwoordde hij dat hij daar nog niets van had gelezen.
Goed, toch maar aan dit werk van Hermans begonnen, maar ik denk dat als dit een van de beste werken uit de Nederlandse literatuur is, deze sectie toch niet mijn favoriete zal zijn...

Nooit meer slapen is erg kunstig geschreven, dat wel. De ellende zoemt je om de oren in de vorm van vliegen, en je wordt meegezogen in de doelloze idealen van Alfred. Probleem was wel dat dit pas gebeurde ná de eerste 150 pagina's, daarvoor is het allemaal niet veel bijzonders. Erg grappig vond ik het allemaal niet. De meest hilarische stukken vond ik nog wel de beschouwingen van Qvigstad.

Natuurlijk is de filosofische lading erg boeiend, niet voor niets zijn al die kleine ergernissen zo herkenbaar beschreven. Het nutteloze, de schijn en de banaliteit van het leven worden prachtig in je hersenen in gegrift, hopelijk met een potlood waarvan het schrijfsel langzaamaan vervaagt door regen van vergetelheid. De depressieve lading van het boek komt op mij echter iets te makkelijk over, bijna te gezocht. Wanneer je de banaliteit en het nutteloze van deze wereld wilt zien, dan is het het beste om vooral alle kleine dingetjes die je doet te beschrijven, en stuk voor stuk het zinloze ervan eruit te lichten, precies wat 'Nooit meer slapen' doet.

Al met al interessant en aardig boek, maar niet zo grandioos als ik had gehoopt. 4*

Dat vond ik ook een bijzonder stukje; van onderstaand stukje heb ik (bijna) onder de tafel gelegen, gillend van de lach:

Het terrein waar wij nu lopen is tamelijk vlak en zo rotsachtig dat er bijna niets groeit en het ondanks de voortdurende regen niet doorweekt is. De bovenste laag van de bodem bestaat uit gele scherven van een schisteus gesteente. De leek die niet weet wat dit is, moet het maar opzoeken of voor kennisgeving aannemen. Een van de oorzaken waardoor de meeste leesboeken altijd over dezelfde dingen handelen, is de bezorgdheid van de auteurs dat iedereen zal kunnen begrijpen waar het over gaat. Vaktermen zijn uit den boze. Hele categoriën bezigheden en beroepen zijn nooit in een roman beschreven, omdat het zonder vaktermen onmogelijk zou zijn de werkelijkheid te benaderen. Van andere beroepen: politie, dokters, cowboys, zeelui, spionnen, bestaan alleen in karikaturen die corresponderen met de waanvoorstellingen van de leken voor wie de lectuur is bestemd.

Hermans... geweldig

ps. schisteus opgezocht in Wikipedia... ik hoor Hermans grinniken op de achtergrond....

Geweldig boek van Hermans, een absolute topper.
Wat opvalt is dat aan het eind het lijkt of je heel veel hebt gelezen, dat er heel veel is gebeurd, en heel veel behandeld. Maar alles is zo kort en bondig beschreven dat het boek in een dag uit is. Heel knap.
Hermans laat het lijken of je zelf in de Finnmark bent, en alle muggen om je heen voelt, Zoals Platoon dat ook geweldig liet zijn. De ellende, de angst en vertwijfeling van Alfred zijn van het hoogste niveau. Je voelt het zelf, je leeft mee en elk lichtpuntje is een grote bron van hoop en geluk.
Ook mooie natuurbeschrijvingen (sowieso van heel Noorwegen), waarin duidelijk wordt dat als fysisch geograaf die zeer bekend is voor Hermans zelf. Ook de beschrijving van het licht, de zon die maar niet ondergaat, is zeer drukkend. Zeker als je ook weleens films hebt gezien (Beide films Insomnia) waarin dat ook een hoofdzaak is. Niet kunnen slapen, nooit meer slapen, wat nog veel meer betekent dan het niet kunnen indompelen is de perfecte titel.
Het mooiste is echter het einde. Na alle wanhoop komt hij dan toch achter de gedachten van Arne over hem. Hij blijkt zich om veel, zo niet alles, om niets druk te hebben gemaakt. Dit alles vertelt door een jong meisje, de hoop, de toekomst. Dit zo puur, zo mooi, die omhelzing en zoen van haar, absolute schoonheid zo aan het eind.
5*

Aardig.

Ben nooit geïnteresseerd geweest in geologie en bij het onderwerp alleen al kan ik beginnen met gapen. Ik dacht dat dit boek mij niet zal gaan behagen door dit onderwerp maar het was een aardig verhaal. Vooral het begin vind ik goed met nog een aantal grappige momenten. Het beste vind ik hoe Hermans de slapeloosheid en omgeving beschrijft met constant die muggen en vliegen. Ik was bijna om mezelf heen aan het slaan om die beesten weg te jagen. De paranoïde gedachten van Alfred waren leuk en herkenbaar om te lezen.
Qvigstad zijn theorieën waren voornamelijk ook erg leuk om aan te horen. Voor de rest sprak de stijl van het boek mij niet heel erg aan en vind het ook een beetje oubollig beschreven.
Het geheel was niet boeiend genoeg voor mij.

2.5

Fenomenaal, zoals Alfred overmatig probeert te verklaren waarom hij continu de volle wind van voren krijgt:
"Nummedal moet vergeten geweest zijn dat ik zou komen (...) [E]n Hvalbiff wist mijn adres niet, kon mij dus niet waarschuwen. (...) Oftedahl tenslotte, Oftedahl had er helemaal niets mee te maken. (...) Ik heb niet het recht hem iets te verwijten, hij is heel vriendelijk geweest... voor zover mij bekend..."

En wat denken jullie: werd de (onverklaarde) afwijking van het kompas van Alfred misschien veroorzaakt door een meteoriet die hij ironisch genoeg ook nog over het hoofd ziet? Het zou zo mooi zijn...

Desalniettemin kan ik me niet vinden in de vermeende geweldigheid van het boek: ja, het is bijkans komisch, en ja, de geologie is een weinig besproken onderwerp in literatuur. Maar toch... De karakters veranderen nauwelijks en de scenes met de Amerikaanse vrouw (bijvoorbeeld) voegen mijns inziens ook niet zoveel toe.. 3.5*

Ik ben er niet zo gecharmeerd van. Het waarom daarvan is moeilijk onder woorden te brengen, omdat dit boek 'objectief' gezien juist wel aan mijn smaak van literatuur voldoet. Een wat donker wereldbeeld, hier en daar een overdenking over de interactie tussen mensen, twijfels over observaties en het al dan niet kenbaar zijn van de werkelijkheid.

En toch wist Nooit meer slapen niet echt te boeien. Omdat de schrijfstijl me niet ligt? Mogelijk, maar die wat botte zinnetjes van Hermans passen natuurlijk wel goed bij de inhoud. Omdat geologie me niet interesseert? Mogelijk, maar dat is toch hoogstens een dekmantel, de roman draait meer om de psychologie van Alfred dan om waar hij precies mee bezig is. Misschien was ik gewoon niet in de stemming voor deze roman? Mogelijk, maar daar kan ik me meestal wel overheen zetten.

Ik weet het gewoon niet, en daarom maar een stem die balanceert tussen gevoel en verstand: een 3,5.

Willem Frederik Hermans? Als die naam valt, wordt het onmiddellijk een paar seconden stil. Zo'n eerbiedwaardige stilte, je weet wel. Vervolgens heeft men het over een geraffineerd stilist – de Nabokov van de Nederlandstalige letteren? – en een meesterverteller. Proef op de som: is ‘Nooit meer slapen’ daar een illustratie van?

Nou, vertellen kan Hermans in ieder geval. Via de roman kruipt de lezer in het hoofd van een neurotisch hoofdpersonage dat om de verkeerde redenen met de verkeerde voorbereiding aan een verkeerde onderneming begint. Alles staat in het teken van zijn honger naar succes, waardoor hij stekeblind blijft voor de veelvuldige schoonheid van zijn excursie. De landschappen, het menselijk contact met wat eigenlijk prachtige mensen zijn, de roes van de ontbering, …: allemaal beoordeelt Alfred het in het aanschijn van het resultaat. Hij schat het proces niet naar waarde, en net daarin ligt bij voorbaat zijn falen besloten.

Met groot vakmanschap dringt Hermans de lezer het claustrofobische wereldbeeld van zijn hoofdpersonage op. Gaandeweg manifesteren zich in de taal ook neurotische trekken. Die wordt meer benepen, haar vervreemding van wat vermoedelijk werkelijk is beangstigd. Gevolg is dat je ‘Nooit meer slapen’ in een mum van tijd uit hebt. Omdat Hermans weet hoe hij spanning met mondjesmaat moet opbouwen, hoe hij die moet vasthouden en hoe hij die tenslotte op de spits kan drijven.

Toch gooien enkele minder goed uitgewerkte en voorspelbare verhaalelementen wat roet in het eten. De rol van de professoren blijft bijvoorbeeld onduidelijk. En in plaats van Alfred onbewust getuige te laten zijn van het natuurwonder waar hij naar op zoek was – ook hier blijft hij uiteraard blind voor! – had de schrijver kunnen kiezen voor een scherpere ethische veroordeling. De dwaling van deze jongeman schuilt immers in zijn ambitie – een ambitie die hem misschien nu reeds verbindt met het schijnheilige ras der professoren? Inhoudelijk had Hermans die parallel misschien kunnen fileren?

Goed…graag gelezen? Jazeker! Absoluut! Maar een boek van uitzonderlijke kwaliteit, een roman die de lezer de ogen opent? Eigenlijk niet – daarvoor zijn de “filosofische” franjes te basaal, de inzichten te schaars, de probleemstelling die ten grondslag ligt aan de vertelling te duidelijk. Tenslotte, een groot stilist? Misschien, want Hermans heeft inderdaad geen woord teveel op papier gezet. Wat ik van een groot stilist verwacht is echter taal die dwingt tot stilstand, taal die naar zichzelf verwijst, naar haar eigen wonderlijke pracht, taal van een ongelofelijke intensiteit. Die heb ik hier gemist: de plot vraagt om een bezwerende stijl, 'Nooit meer slapen' heeft die ook, maar het is taal in functie van spanning, geen taal in functie van taal (lees: in functie van de ontroering die taal teweeg kan brengen).

Wat allemaal niet wegneemt dat ‘Nooit meer slapen’ erg genietbaar is. Mij lijkt het echter vooral een boek om adolescenten voor het lezen te winnen. Daar is niets mis mee, maar het mag wat mij betreft ook meer zijn. Meer? Meer abstractie. En: minder concrete handeling. Ziedaar...de sleutel tot een interessanter boek?

3,5*

Nooit meer slapen is een prachtig verhaal, verteld in een sobere stijl. Juist deze soberheid maakt dit boek zo briljant. Interessante gedachtes, mooie natuuromschrijvingen en zo nu dan wat zwarte humor: zeer de moeite waard om te lezen!

5* En een plaats in mijn persoonlijke top 10.