menu

Pikovaja Dama - Alexander Poesjkin (1834)

Alternatieve titels: Schoppenvrouw | Пиковая дама

mijn stem
3,85 (26)
26 stemmen

Russisch
Griezel

64 pagina's
Eerste druk: A. Poesjkin, Moskou (Rusland)

Een groep legerofficieren zit kaart te spelen. Eén van hen, Tomsky, vertelt het verhaal van zijn grootmoeder, een gravin, die zestig jaar geleden in Parijs een grote som geld verloor tijdens het kaartspelen. Een kennis, de graaf van Saint-Germain, onthulde haar het geheim van de drie kaarten, waarmee ze haar fortuin terug kon winnen. Ze won een grote som geld en speelde daarna nooit meer. Ze heeft het geheim van de drie kaarten nooit onthuld. Hermann, een jonge officier, raakt geïntrigeerd door het verhaal, en hij neemt zich voor dat geheim de gravin te ontfutselen. Hij begint een verhouding met Lizaveta, de gezelschapsdame van de gravin. 's Nachts sluipt hij de slaapkamer van de gravin binnen, en eist dat ze het geheim onthult. Eerst zegt ze dat het alleen maar een grap is, maar wanneer Hermann een pistool trekt schrikt ze zo hevig dat ze dood blijft. Het geheim neemt ze mee in haar graf, of toch niet...

zoeken in:
avatar van mjk87
3,5
Kort verhaal, maar wel met veel gevoel in. Haat, verliefdheid, of welk gevoel dan ook wordt krachtig verwoord en is direct geloofwaardig en helder.
Een leuk verhaal, met voor zo een kort verhaal zelfs nog meerdere prima personages, en een prima einde.

5,0
Het verhaal

Schoppenvrouw vertelt over Hermann, een Duitser die z’n hele leven in Rusland heeft gewoond, die geobsedeerd is door het kaartspel (gokken) maar nooit meedoet omdat hij niet “het nodige wil riskeren in de hoop het meer dan nodige te verkrijgen”. Hij belichaamt aldus de Russische karikatuur van de Duitser als koud en berekenend zodat als hij hoort van een zeer oude gravin die een geheim zou hebben waarmee je zeker wint bij het kaartspel hij besluit dit geheim koste wat kost te ontfutselen. Hij verleidt daartoe de pleegdochter Lizaweta van de gravin om binnen te komen maar de gravin schrikt zich letterlijk dood als hij haar in haar slaapkamer bedreigt met een pistool zonder dat hij haar geheim heeft verkregen. Hij krijgt ’s nachts een visioen van haar waarin zij haar geheim alsnog meedeelt en dat zij hem vergeeft als hij met Lizaweta trouwt. Hermann grijpt z’n kans om een fortuin te winnen en dat lijkt te lukken maar bij de derde en laatste kaart trekt hij de schoppenvrouw, die hem herinnert aan de spottende glimlach van de oude gravin in haar doodskist, in plaats van de aas: hij verliest alles en wordt krankzinnig.

Realisme vs. magie

Zoals ook Poesjkins tijdgenoot Edgar Allan Poe gotische spookverhalen schreef die bewust zo zijn gecomponeerd dat het verhaal zowel kan worden begrepen vanuit het bovennatuurlijke als vanuit het natuurlijke met een hoofdrol voor een sterke verbeelding, heeft ook Schoppenvrouw bewust die dubbelzinnigheid zodat het verhaal zowel rationeel als magisch kan worden begrepen. Geloven we het verhaal van Hermann dan is de geest van de oude gravin echt aan hem verschenen, is er echt een geheim waarmee je het kaartspel wint en laat een magische kracht hem de schoppenvrouw trekken dan wel de aas in een schoppenvrouw veranderen. De suggestie is dat hij toch verliest omdat hij niet met Lizaweta is getrouwd, maar opnieuw geld boven liefde heeft verkozen, zodat de oude gravin hem niet heeft vergeven en wraak neemt met als moraal dat liefde en niet geld of hebzucht gelukkig maakt. Maar tegelijk zijn er aanwijzingen dat er niets bovennatuurlijks is gebeurd: Hermann beleeft het visioen vanuit een slaap in een dronkenmans roes en hij is behept met “een levendige fantasie”, zodat het goed mogelijk is dat het visioen en ook de spottende glimlach op het gezicht van zowel de dode gravin als de schoppenvrouw slechts zijn fantasie is, dat er geen geheim is en het dus ook logisch is dat hij het kaartspel verliest.

Obsessie

Daarbij speelt een opvallende psychologische zin een belangrijke rol: “In de wereld van de geest kunnen geen twee allesoverheersende gedachten tegelijkertijd leven, evenmin als in de fysieke wereld twee lichamen een en de zelfde plaats kunnen innemen.”. Om deze reden vergeet Hermann de dode vrouw en waarschijnlijk ook Lizaweta en richt hij zich op het te winnen fortuin, maar de suggestie is ook dat hij haar slechts – psychoanalytisch gesproken – heeft verdrongen tot zijn onderbewuste zodat zij onwillekeurig verschijnt bij het finale kaartspel bij wijze van een freudiaanse vertrekking. De moraal is zo beschouwd dat het de eenzijdige aandacht van de mens is die hem feilbaar maakt en bij een obsessie in het ongeluk stort; de mens is geen God die wel overal is en alles tegelijk c.q. de waarheid (in filosofische termen: het ding op zichzelf) denkt. Op dezelfde manier zijn de toevalselementen in het verhaal niet geheel toevallig maar is het de obsessie van Hermann die hem van begin tot eind tot het ongelukkige resultaat leidt (zoals zijn obsessie met het kaartspel vanaf het begin, met het willen ontfutselen van het geheim, etc). Het kaartspel (het gokken) is ook een metafoor voor het leven zelf en Hermann is vastbesloten het lot in eigen hand te nemen om zeker succes te verkrijgen maar het leven laat zich niet bedwingen en onder controle krijgen, zodat de poging daartoe alleen maar verlies kan opleveren. De wens een gelukkig lot af te dwingen produceert slechts een ongelukkig lot. Niet voor niets verwijst het verhaal naar Mephistopheles: een van de belangrijkste legenden van de moderne tijd is die van Faust die zijn ziel aan de duivel Mephistopheles verkoopt om de hoogste kennis te verwerven dan wel om al z’n wensen in vervulling te laten gaan, maar ontdekt dat dit hem alles geeft behalve geluk omdat geluk in jezelf zit en verkregen wordt door goede daden te doen. Tegelijk is Hermanns verlies zijn geluk, want het geheim behelsde dat hij nooit meer zou gokken, dus zou stoppen met leven (gokken als metafoor voor het leven of omdat kaartspel zijn passie was), als hij had gewonnen.

De vorm

Het verhaal bevat uitdrukkelijk metaelementen bij wijze van verwijzingen naar romans en verhalen: volgens een personage in het verhaal is Hermann “precies een figuur uit een roman”, wil de gravin een roman voorgelezen worden en wist ze niet dat er ook Russische romans zijn, is Hermann even zelf ook een schrijver als hij zijn visioen opschrijft, maakt hij contact met Lizaweta door uit Duitse romans te vertalen, etc maar bovenal raakt Hermann begeesterd door het verhaal van Tomski over z’n grootmoeder, de oude gravin, en haar geheim, welk verhaal (dus een verhaal in het verhaal van Poesjkin) hij eerst afdoet als “een fabel” waarna het verhaal over zijn avontuur en lot het echte verhaal wordt. Het verhaal gaat aldus ook over het vertellen van een verhaal waarbij Hermann de auteur van zijn eigen leven wil zijn maar als een Don Quichot onder invloed van fantastische verhalen werkelijkheid en fictie niet meer uit elkaar kan houden. Deze anticipatie van een postmodern opheffen van het onderscheid tussen werkelijkheid en fictie – al ons waarnemen en weten is uiteindelijk gebaseerd op (andere) teksten c.q. taal – zoals ook inhoudelijk tussen het bovennatuurlijke en natuurlijke als twee mogelijke (door de tekst gegeven) interpretaties, zien we overigens ook bij Edgar Allan Poe.

Dostojevski en Poesjkin

Fjodor Dostojevski werd sterk beïnvloed door het werk van Poesjkin en Poesjkins korte verhaal Schoppenvrouw is duidelijk de inspiratiebron voor Dostojevski’s beroemde roman Misdaad en Straf. Veel cruciale elementen in het korte verhaal van Poesjkin komen terug als motieven in Dostojevski’s verhaal: Schoppenvrouw speelt zich af in Petersburg en Hermann wordt beschreven als “het profiel van Napoleon en de ziel van Mefistopheles”. Door toeval komt hij bij het huis van de gravin, waarna bij een volgende wandeling “een onbekende kracht hem daar als het ware heen trok” en hij er Lizaweta ziet: “Dit ogenblik besliste over zijn lot”. Per ongeluk vermoordt hij de oude vrouw (zijn pistool was niet eens geladen) waarna hij geen berouw krijgt maar wel overvallen wordt door onrust, een knagend geweten en een geestverschijning van de vrouw die hij heeft vermoord. Hij bekent zijn moord aan Lizaweta die de goedheid zelve is, maar in plaats van met haar te trouwen ontvangt hij de wraak van zijn slachtoffer in de vorm van krankzinnigheid. Het belangrijke verschil met Dostojevski’s verhaal is slechts dat diens Hermann (Raskolnikov die overigens wel Rus is maar geïndoctrineerd door kille, berekenende filosofieën uit het buitenland zoals het materialisme en utilitarisme) ten langen leste wel de liefde van Lizaweta (Sonja bij Dostojevski) accepteert en daarom wordt gered van de waanzin. Qua verhaal is dat van Poesjkin zelfs rijker dan dat van Dostojevski die als het ware Schoppenvrouw heeft uitgebeend tot de kern om alle aandacht te kunnen vestigen op de psychologie van de personages (en hun theorieën): waar Poesjkin in elk opzicht een fantastisch verhaal vertelt, kruipen we bij Dostojevski veel meer in het hoofd van de personages om al hun gedachten te kunnen volgen in hun poging zich een identiteit en daarmee zingeving te verwerven uit alle fragmenterende invloeden van buitenaf.

Gast
geplaatst: vandaag om 22:37 uur

geplaatst: vandaag om 22:37 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.

Let op! Je gebruikersnaam is voor iedereen zichtbaar, en kun je later niet meer aanpassen.

* denotes required fields.