Mania - Lionel Shriver (2024)
Alternatieve titel: Waanzin
Engels
Toekomst / Sociaal
288 pagina's
Eerste druk: Harper,
New York (Verenigde Staten)
In een alternatief 2011 krijgt de 'Mental Parity'-beweging voet aan de grond. Amerikanen omarmen nu de heilige, universele waarheid dat er niet zoiets bestaat als een variabele menselijke intelligentie. Omdat iedereen even slim is, is discriminatie van zogenaamde domme mensen "het laatste grote gevecht voor burgerrechten". Tests, cijfers en beroepskwalificaties worden allemaal terzijde geschoven. Kinderen worden van school gestuurd voor het uitspreken van het S-woord ("dom") en aangemoedigd om ouders die het thuis gebruiken aan te geven. De grondwettelijk rebelse Pearson Converse, docent Engels aan een universiteit, verwierp als tiener haar beperkende 'Jehova's Getuigen'-opvoeding en heeft daarom een afkeer van elk soort dogma. Ze is mentaal impotent geworden in het universitaire klaslokaal en is ook woedend over de verplettering van de geest van haar uitzonderlijk slimme kinderen op de basisschool. Gelukkig geniet ze het vertrouwen van een beste vriendin, een mediacommentator met wie ze openhartig kan praten over haar sociaal onaanvaardbare minachting voor de MP-beweging. Althans, dat denkt ze ... totdat op een dag de politieke kloof tussen de twee vrouwen onoverbrugbaar wordt en een levenslange relatie implodeert.
Desalniettemin kan ik ook deze niet echt de hemel in prijzen. Niet dat mijn verwachtingen te hoog gespannen waren. Toen ik de premisse las, kon ik een vermoeide grijns slechts ternauwernood onderdrukken. Want met Lionel Shriver weet je het meestal meteen. Het is een goede roman, als ze een goed idee heeft en zichzelf weet te overstijgen of weg te cijferen misschien. Het wordt geen goed boek als ze zich laat gaan in haar persoonlijke angsten, obsessies en verontwaardiging. Dan verliest ze elke zin voor nuance. Dan wordt het een parodie op haar eigen schrikbeelden, een tirade, een pamflet.
Dus ja: de auteur heeft een idee en een sterke opinie over woke en cancelcutluur, maar door de zo ongebreidelde fantasie en tweedimensionale standpunten van alle betrokken personages ondergraaft ze in feite haar eigen kritiek (boeken en films met het woord 'dom' in de titel blacklisten, getalenteerde beeldende kunstenaars uitrangeren, hoezo?).
Gelukkig ondergraaft ze dit beeld op het einde zelf een beetje door de hele obsessie met intelligentie terug om te draaien en de publieke opinie plots weer heel elitair achter IQ en intelligentie te laten aandraven. Maar ook daar slaat de slinger zo hard door dat je het geen geloofwaardig scenario kan noemen (IQ-score verplicht op je lichaam moeten laten tatoeëren? Serieus?). En dan is het weer zuchten, omdat elk punt dat ze misschien had kunnen maken door deze kluchtige benadering tenietgedaan wordt en dat noem ik dan een gemiste kans.
Ook de portrettering van Jehovah's Getuiigen komt me nogal eenzijdig en ongenuanceerd over, alsof dat ook geen gewone mensen kunnen zijn, maar stuk voor stuk verknipte, gehersenspoelde, gevoelloze fanatiekelingen.
Wat blijft er dan over?
Het meest geslaagde aspect (en volgens de auteur zelf één van de fundamentele elementen in de roman) is de kroniek van een desintegrerende vriendschap. Het is ook het meest authentieke en integere deel van het verhaal omdat ik hierin wel iets van de ziel van de auteur bespeur en niet alleen de wanen van de dag die haar doen steigeren en fulmineren. Want die extreme emoties en uitbarstingen lijken me eigenlijk gemanipuleerde reacties op wat er in de media steeds opgerakeld en aangepookt wordt, niet wat er echt in de mens leeft. Wanneer ze over de gebroken relatie met haar beste vriendin schrijft, dan geloof ik haar wel. Dan schrijft ze over iets dat ze kent en begrijpt en doorleefd heeft. Zo was het ook in 'Kevin' en 'De weg van de meeste weerstand' en dan is ze op haar best. Ik hoop dat ze nog boeken als deze voorgenoemde schrijft, want dan is het meestal top en recht in de roos.