Le Parasite - Michel Serres (1980)

Wowie, wat een boek. Ik moet dit nog even laten bezinken maar kan wel al zeggen dat het tot de beste filosofische boeken behoort die ik heb gelezen. Wie weet binnenkort een uitgebreide bespreking, al zal dat meer over mijn persoonlijke ervaringen gaan met het boek dan over de ideeën uit het boek, want die blijven ook na 400 pagina's nog steeds vrij ondoorgrondelijk.

Veel dank aan vertaler René ten Bos voor de papieren versie van dit boek.

Voor een afgestudeerd filosoof heb ik een afwijkend carrièrepad gekozen, maar zeker de laatste jaren is mijn plezier in het lezen van filosofische teksten weer aangewakkerd. Toch was het alweer een tijdje geleden dat ik een ondoordringbaar primair werk las; het soort werken waarmee ik tijdens mijn studie veelvuldig in aanraking kwam en waarbij het doorgronden van zo’n tekst een project van de lange adem was. Ik was eigenlijk een beetje klaar met dit soort ingewikkelde teksten, maar dankzij De Parasiet van Michel Serres heb ik toch weer gemerkt hoe ongelooflijk veel voldoening en plezier je uit het lezen van een ingewikkelde tekst kunt halen.

Serres laat in De Parasiet zien dat iedere intermenselijke relatie en iedere relatie tussen het ik en zijn omgeving een parasitair karakter heeft. De relatie tussen gastheer en genodigde is de meest duidelijke vorm van een dergelijke relatie, maar de mens parasiteert ook op zijn ouders (en dan de zogende moeder in het bijzonder), op de natuur en eigenlijk op iedere relatie die de mens met zijn omgeving aangaat. Maar ons parasiteren is niet per se iets slechts. Parasieten zijn ook in staat om ruimtes te creëren waarin ze met nieuwe ideeën of kunstuitingen de omgeving kunnen beïnvloeden en veranderen.

Authentiek
Ik merk al langer bij mezelf dat het me in filosofie of literatuur eigenlijk al lang niet meer gaat om de ideeën of het verhaal zelf, en het boeit me in veel gevallen eigenlijk ook nauwelijks wat ik zelf nu precies van bepaalde ideeën vind. Waar ik wel wat van vind, dat is hóe bepaalde ideeën en thema’s voor het voetlicht gebracht worden. De meeste ideeën en verhalen zijn verre van uniek, maar de manier waarop deze ideeën en verhalen overgebracht worden kan wel heel authentiek en uniek aanvoelen. Juist die specifieke, authentieke vorm waarin ideeën gegoten worden, kan iets groots binnen in mij teweegbrengen; waren dezelfde ideeën in een andere, drogere vorm gegoten, dan hadden ze me waarschijnlijk totaal koud gelaten.

In het geval van De Parasiet is het vooral ook de vorm die me enorm aanspreekt. Het boek kent geen lineair verloop, waarbij met verschillende argumenten langzaam toegewerkt wordt naar een grote hoofdconclusie, waarbij de argumentatiestructuur een klassieke hiërarchische vorm aanneemt. In dit werk daarentegen cirkelen de verschillende hoofdstukken steeds om het thema van de parasiet heen, waarbij ons begrip van de parasiet telkens verder uitgediept wordt, maar waarbij het onmogelijk is om een hiërarchische structuur in Serres’ argumenten te ontwaren.

Ondoorgrondelijk
Daarnaast is Serres’ stijl nogal ondoorgrondelijk. Naar filosofische begrippen zou je de stijl zelfs ‘literair’ kunnen noemen. Dit is geen Heidegger waarbij iedere zin moeilijk, maar toch uiteindelijk begrijpelijk is, en waarbij je iedere zin móet begrijpen om de volgende te kunnen snappen. Serres’ zinnen zijn mooi, doorspekt met verwijzingen naar fabels en andere schrijvers en denkers, en vergen naast een filosofische ook een poëtische blik. Met enkel de ratio kom je er niet in het geval van De Parasiet; het gaat ook om het aanvoelen van wat Serres bedoelt en het tussen de regels door lezen. Ik durf wel te zeggen dat ik een heleboel niet begrepen heb van dit boek, maar dat ik wel gevoeld heb wat er op het spel staat, dat het ertoe doet wat Serres schrijft en dat ik ook van de zinnen die ik niet begreep genoten heb.

Nu denk ik zeker dat slimmere, filosofisch meer onderlegde mensen dan ik veel meer uit de tekst zouden kunnen halen dan ik heb gedaan na deze eerste lezing. Het punt dat ik wil maken is dat het er bij De Parasiet niet per se toe doet hoeveel je er nou precies van snapt. Toen ik eenmaal accepteerde dat ik niet alles zou kunnen begrijpen van deze tekst, bleef er alsnog een ongekend prikkelend filosofisch werk over dat mijn denken én voelen de afgelopen maanden gekleurd heeft. Qua vorm neemt De Parasiet absoluut een bijzondere plek in binnen de filosofische geschiedenis.

Ondergaan
En misschien slaat het wel helemaal nergens op wat ik nu allemaal opschrijf. Een bespreking van een tekst is immers ook een parasitaire daad, waarbij je altijd je eigen ideeën projecteert op andermans woorden, waardoor je die woorden toch altijd op een bepaalde manier geweld aan doet. Wat Serres nou exact te vertellen had, daarover tast ik voor het overgrote deel nog in het duister, maar laat me je zeggen dat het zeker de moeite waard is om De Parasiet te ondergaan, om te ervaren hoezeer je kan genieten van een filosofische tekst die je niet (helemaal) begrijpt, om te voelen hoe het is om filosofie, gegoten in zo’n unieke, authentieke vorm, te mogen lezen.

blogpost

Leven en laten leven gaat dus niet echt op volgens dit principe?
Geen altruisme?
En een ecosysteem valt toch ook niet te rijmen met parasiteren op een ander leven. Sterker er zijn in het planten/bomen rijk verschillende soorten die elkaar helpen. Bomen die genoeg vocht hebben staan dit vrijwillig af aan andere bomen die te weinig vocht hebben. Er is in 40 jaar zo ontzettend veel ontdekt hoe dieren en planten samen hun leven vormen en ontwikkelen dat ik me af vraag of dit boek misschien gedateerd is. Met grote uitzondering de mens want die lijkt zich steeds meer als een parasiet te gedragen. Met het kapitalisme en neo-liberalisme dat door midas dekkers en ook andere wetenschappers met K (eufenisme) wordt vergeleken. Er is in de natuur nl. maar 1 organisme dat altijd blijft groeien zoals de basis van het kapitalisme en dat is K!
Ik ben benieuwd of handsome_devil een datering in het boek ziet of dat ik een verkeerde gedachte heb bij dit boek?

1187 De parasiet heeft in dit boek niet zoveel te maken met de gangbare definitie in de biologie, maar het begrip wordt veel breder getrokken, openbaart zich in verschillende hoedanigheden en heeft vooral betrekking op de mens en zijn relaties tot andere mensen en zijn omgeving. Serres betoogt dat alle relaties iets parasitairs hebben en dat iedere mens een parasiet is, hoewel in verschillende soorten relaties op verschillende manieren.

Daar zit verder voor Serres ook helemaal geen waarde-oordeel aan vast, naar zijn idee beschrijft hij gewoon de wereld zoals die in elkaar zit. Wel zou je kunnen zeggen dat een goede parasiet gebruik maakt van zijn omgeving, maar zijn omgeving niet helemaal leegzuigt, dat gaat namelijk ten koste van de parasiet zelf. Hier zou je wel een parallel kunnen trekken naar de mens en ecologie.

Dit is geen boek over biologie, maar dit is filosofie.

Met vertaler René ten Bos in Het filosofisch kwintet:

De mens als roofdier | HUMAN - Radicaal menselijk