Alkibiades - Ilja Leonard Pfeijffer (2023)

Een uitkijkertje.

Hoe de democratie in verval raakt | Ilja Leonard Pfeijffer | Buitenhof. Spoiler alert.

Was een mooi gesprek idd vorige wk zo.

Ilja Leonard Pfeijffer schreef met Alkibiades zijn eerste historische roman over het leven van de Griekse politicus, legeraanvoerder, adviseur en demagoog Alkibiades. Het boek beschrijft zijn rol in de Peloponnesische oorlog tussen Athene en Sparta, zijn vriendschap met Sokrates, zijn veldtochten in het huidige Italië, Griekenland en Turkije en zijn vrouwen. Het levert een vuistdik boek op vol geschiedkundige gebeurtenissen, jaartallen, plaatsen en personen. Zeker door de barokke zinnen van Pfeijffer, duidelijk geïnspireerd door de klassieke schrijvers, is het niet altijd een gemakkelijk boek om te lezen. Vaak zelfs langdradig en zelfs droog in de stukken dat het persoonlijke verhaal Alkibiades een beetje op de achtergrond komt en de geschiedschrijving het over neemt.

Hoewel Pfeijffer de letter van de geschiedenis zeer precies volgt (200 pagina’s bronvermelding om dat de bevestigen!), is het boek overduidelijk een bespiegeling op onze eigen tijd. Het boek gaat over de staat van onze democratie in een tijd van opkomend populisme. Alkibiades is zelf duidelijk ook niet vies van enig populisme als hij opportunistisch gebruik maakt van gebeurtenissen, informatievoorziening (media) controleert en actief inspeelt op emoties van het volk. Toch is hij zelf ook slachtoffer van dezelfde democratische uitwassen. Op zijn omzwervingen door Sparta, Perzië en Thracië komt hij ook in aanraking met monarchische en oligarchische bestuurswijzen, maar de uitwassen van deze staatsvormen lijken niet veel beter (zelfs slechter). Het is interessant dat Alkibiades in alle staatsvormen zijn invloed laat gelden, wat je doet nadenken over de overeenkomsten tussen fundamenteel verschillende staatsvormen. Pfeijffer’s conclusie lijkt dat democratie het beste is wat we hebben (ondanks alle nadelen), mits goed gecontroleerd door procedures die te emotionele beslissingen tegenwerken.

Alkibiades zit vol andere interessante paralellen met onze tijd zoals de afstand tussen politiek en de werkelijke uitvoering. Ook in de karakter schetsen van de oud-Griekse politici zijn hedendaagse politici als Trump en Baudet te herkennen. Misschien wel het meest tot de kern van het probleem komen de gesprekken tussen Alkibiades en Sokrates. Pfeijffer biedt zo een rijke leeservaring vol interessante ideeen over onze staatsinrichting.

Betekent dit dat het verhaal zelf dus zo’n 700 pagina’s dik is ipv 900?

Mijn versie heeft 940 bladzijdes, boek stopt na 770 pagina’s, de rest is bronvermelding etc

Je mag pas stemmen als je ook alle bronvermeldingen hebt doorgenomen mjk87. 900 plus pagina's dus en niet zomaar willekeurig wat overslaan, potdikke!

Als toekomstig leerkracht Geschiedenis/Nederlands was dit boek uiteraard verplichte kost. Toen men mij vooraf vroeg wat ik ervan verwachtte, luidde mijn antwoord steevast: als iemand het leven van Alcibiades kan vertellen, is het Pfeijffer wel.

En hij kan het. Mijn god, die man kan het.

De toon zit precies goed, we krijgen een man aan het woord die tegelijkertijd het populisme veracht en er handig gebruik van maakt. Doorheen het boek bleef ik me afvragen of het ik-personage dat nu eigenlijk zelf beseft. Dat gepuzzel, dat ongezegde ontdekken en interpreteren naar eigen goeddunken, dat is literatuur van topkwaliteit.

Mocht men mij zeggen dat de zeeslagen en militaire bedenkingen wat langdradig zijn, kan ik me daar best in vinden. Maar ook daar laat Pfeijffer Alcibiades sparkelen in heerlijk zelfvertrouwen en minachting voor zijn tegenstander.

Een absoluut meesterwerk, een aanrader voor wie intriges in de Oudheid kan smaken, al besef ik ten volle dat dit niet iedereen zal zijn. Voor mij echter, zonder enige twijfel:

5*

Hah, zo'n straf blijkt dat niet te zijn, het lezen van het notenapparaat. Er wordt uitgelegd hoe de klassieke kalender eruitzag, uiteengezet welke maten en eenheden voor afstanden, gewicht en valuta ze gebruikten, het bevat een chronologische tijdlijn, een namenlijst van belangrijke personen (inclusief beknopte samenvatting van hun leven (bevat daarom veel spoilers)). Zelfs de bronvermelding an sich is het lezen waard. Per onderwerp wordt de lezer doorverwezen naar interessant leesvoer, vaak ook nog voorzien van een toelichting.

Parblue is hier meer op zijn plaats zou ik zo denken.

Geef niet toe aan de roep om een sterke man, zegt Ilja Leonard Pfeijffer - De Correspondent

Boeiend tweegesprek met de schrijver. Luistertijd: 61 minuten.

Wat te vinden van deze vuistdikke historische roman van Pfeiffer? Daar kun je een behoorlijke boom over opzetten. Laat vooropstaan dat ik er van heb genoten. Het werk, de kennis en ook het vertelplezier dat Pfeiffer hierin heeft gestoken is ongekend.
Daar waar Alkibiades reflecteert op de democratie en er actief deel aan neemt, zijn de beste stukken van de roman. Daar horen zeker ook de dialogen met Sokrates bij. Het is onmiskenbaar allemaal een verwijzing naar de huidige tijd, waarin een aantal systeemfouten in de democratie zijn geslopen. Pfeiffer waarschuwt daar heel nadrukkelijk voor.
Gelachen wordt er ook, gelukkig maar, Pfeiffer is een van de grappigste Nederlandse schrijvers van deze tijd. Het beste zijn dan de stukken waarin Alkibiades als een soort participerend antropoloog ronddoolt in Sparta en in gebieden overheerst door de Perzen. Het Spartaanse leven ondergaat Alkibiades met een zekere gruwel, maar het maakt hem ook sterker. De Perzische kleding (een broek!) noemt hij verwijfd. Geestig zijn ook de knipogen naar het heden: zo lijkt het schervengericht wel heel erg op het moderne cancelen.
Wat taaier zijn de lange beschrijvingen van veldslagen. Pfeiffer strooit met krijgshistorische details die niet voor iedereen zijn weggelegd. Daarom vond ik het eerste deel aanzienlijk beter dan het tweede. Maar dat wordt wel weer goed gemaakt door Boek XII, een mooi einde aan een autobiografisch relaas van Alkibiades.
Sinds Het woud der verwachting van Haasse las ik niet meer zo'n doorwrochte historische roman uit de Nederlandse literatuur. Kortom, je kunt niet om dit boek heen.

Prachtig boek, ik ben van Alkibiades gaan houden. Wat een plezier om geschiedenis te mogen ervaren door de bril van zon kleurrijk en indrukwekkend persoon. En wat een verademing om te ondervinden dat verhalende en subjectieve geschiedenis nog steeds of zelfs juist zo ontzettend leerzaam kan zijn. Ik voelde me niet alleen alsof ik naast Alkibiades mocht lopen in zijn levenswandel, maar ook alsof hij met ons in het hier en nu is. Zijn 2500 jaar oude inzichten vertaald door Pfeijffer helpen me om wat er allemaal gebeurt in de politiek van 2023 beter te begrijpen. Ik kon niet wachten om verder te lezen en ik heb heimwee nu het uit is. Fantastisch. Ik weet niet of dit boek voor iedereen is, maar mocht je getriggerd zijn en het willen proberen dan raad ik je van harte aan om ervoor te gaan!

Alle superlatieven ten spijt, het boek, ik kom er niet doorheen, nu ben ik een groot liefhebber van Pfeiffer, zijn boeken maar ook zijn gehele eigen stijl in alles wat hij doet spreekt mij aan, hij heeft wat mij betreft een paar meesterwerken geschreven, dus snel na het uitkomen dit boek gekocht, een dikke pil zoals ik van hem gewend ben, interessant thema, een historische roman, het ontbeert iedere emotie, of het zijn emoties die mij totaal ontgaan, het lijkt een opsomming van feiten en gebeurtenissen, soms is er om de hoofdpersoon tot leven te laten komen wat bij gefantaseerd, dat moet om het boek tot leven te brengen, maar mij kan het nog niet boeien, misschien een keer opnieuw proberen en pakt het me dan wel.

Ilja Leonard Pfeijffer staat wat betreft romans de laatste 10 jaar toch wel op eenzame hoogte binnen de Nederlandse letteren. Want anders dan de vele vrouwelijke (toch wel) Grachtengordelnavelstaarders van de havermelkgeneratie die de vaderlandse literatuur voortbrengt de laatste jaren waarvoor vorm ook belangrijker lijkt dan inhoud heeft Pfeijffer wel iets te vertellen. Of dat nu over zijn stad was (La Superba), de staat van (het Grand Hotel) Europa of van alles over de democratie in dit boek. En dan is het meegenomen dat Pfeijffer wel kan schrijven. De vele veldslagen beschrijft hij vrij kaal, maar genoeg momenten met lange meanderende zinnen van een pagina lang die echter altijd vloeiend blijven. Echt prachtig om elke keer te lezen. En het boek is enorm rijk vol opsommingen van producten, of personen of wat dan ook waar ik enorm fan van ben.

Als genre staat Historisch / Psychologisch, maar als derde genre had prima Ideeënliteratuur. En naast Historisch had Biografie ook prima gekund. Alle vier even belangrijk en alle vier ondersteunen ze elkaar.

Op basisniveau is dit boek een biografie, geschreven als autobiografie (memoires) waarlangs je de persoon Alkibiades leert kennen (genre Psychologisch). In ieder geval als ijdeltuit maar ook een beetje als onbetrouwbare verteller want veel zelfkritiek kent hij niet. Maar meer nog is dit een persoonlijkere manier om ook de Peloponnesische Oorlog te vertellen en een beeld van het Griekenland van toen te tonen (het deel Historisch). Dat zorgt dat de plot, die basisverhaallijn, blijft boeien omdat de hoofdpersoon blijft boeien. Er zitten weleens taaiere stukken rond veldslagen in maar die zijn gelukkig niet te veelvuldig aanwezig en wat mij betreft wel nodig binnen de context van de historische roman. En ondertussen is dit een kapstok voor Pfeijffer om allerlei ideeën over democratie te poneren.

Helemaal aan het begin vergelijkt Pfeijffer bijvoorbeeld de noodzaak om je rijk uit te breiden met een soort Ponzifraude. En vanaf dat moment was ik al verkocht. Ook daarna zit het boek vol interessante redes en stukken over politiek, de verschillende staatsvormen, de ontwikkeling daarvan. En hij stopt ze subtiel ook in de plot. Een van de personages zegt ook dat historie afstand schept en dat doet dit boek ook op een goede manier. Het boek speelt in Athene van 2400 jaar geleden maar de politieke constructies en gebeurtenissen kan je ook goed toepassen op de huidige tijd. Maar doordat dit in een verleden speelt leidt het niet af en wordt het universeel.

Op een enkel moment gaat hij daar wat kort door de bocht want zo had hij toen de aristocratie snel veranderde in een oligarchie wel iets meer blijk mogen geven van psychologisch en sociologisch inzicht daarin. Nu werd dit enkel gebracht als een voldongen feit, het hoe en waarom ontbrak. Maar goed, dit zijn kleine momenten tussen de vele momenten dat ik enorm geboeid heb gelezen. En als het puur gaat om emotionele betrokkenheid, daar is dit boek wel wat minder.

De voetnoten grotendeels toch maar gelaten voor wat ze zijn. Ik schrok eerst van een stuk uitleg over de valuta, waarden, inhoudsmaten, maanden et cetera in het Grieks. Boeiend maar ook dat ik dacht: hoe ga ik dit onthouden en snappen? Maar tijdens het lezen heb je er weinig last van. Want of iets nu 3 of 6 maand later gebeurt, of dat zoiets rond juli of december speelt, maakt niet veel uit om het verhaal te snappen. Dus maakt het niet heel veel uit dat de Griekse termen worden gebruikt. Pfeijffer geeft ook vaak genoeg beschrijvingen van het weer (sfeervol ook!) of geeft simpelweg aan dat het rond de zomer of pakweg winter is en dat is voldoende. Evenzeer geldt dat om de namen van alle personages te onthouden. En er komen veel namen langs maar de namen die je echt moet onthouden en niet meer dan een voetnoot zijn in de geschiedenis, die worden wel steeds herhaald en vaak wordt kort aangestipt wie of wat nu ook alweer die persoon was of deed dus leer je die namen wel kennen en kan je ze ook plaatsen. Ook wederom uitstekend schrijverschap. De beste Nederlandse roman sinds Tirza voor mij. 4,5*

p.s. Ook complimenten voor de recensie van Thomas de Veen in NRC. De beste man gaf slechts 2 ballen (op 5) en ik ben het vaak volstrekt niet eens met zijn waardering uiteindelijk, maar hij legt wel goed uit waarom dit boek voor hem niet werkte. En zelfs dusdanig dat ik door die review al vermoedde dat die pijnpunten mij beduidend minder zouden hinderen en ik dit boek weleens wel heel goed zou kunnen vinden. Dan doe je je werk als recensent goed.

Ik heb dit boek op verzoek voor mijn verjaardag gekregen. Is het nodig om tussendoor steeds te termen op te zoeken achterin, of kun je gewoon doorlezen? Ik hou er namelijk wel van om lekker door te lezen, maar als ik daardoor teveel niet begrijp zou het zonde zijn.

Tip: Kopieer de termen achterin, gebruik het als bladzijdewijzer, hoef je niet telkens naar achteren te bladeren en kun je vlotter doorlezen en alles begrijpen. Al zou het natuurlijk ook kunnen dat het niet nodig is om termen op te zoeken, ik heb het boek niet gelezen, dus dat weet ik niet.

Niet echt nodig. Lees die paar pagina's met afstanden, gewichten, munten etc wel eens door, en nog een keer of twee voor je begint. Dan heb je wat gevoel erbij als ze genoemd worden, maar echt moeten begrijpen wat ze allemaal precies voor waarde hebben vond ik niet zo belangrijk tijdens het lezen zelf.

Het verhaal van de Peloponnesische Oorlog is in grote lijnen wel bekend en wat ik erover had kunnen schrijven is hierboven door de diverse users al uitstekend verwoord.

De gedachten van Alkibiades/Pfeijffer dringen zich direkt op als ik berichten hoor over de Nederlandse politieke beslommeringen of internationale toestanden. "Oorlog is de voortzetting van politiek met andere middelen" heeft iemand eens gezegd en dat maakt de strategie van de krijgshandelingen in het boek eveneens de moeite waard. Gezien de vele bronnen is dat allemaal waargebeurd.
Het fijne van die bronnen is dat je er kunt vinden wat historisch is en wat fictie is. Tijdens het lezen heb je die bronnen eigenlijk niet nodig want van alle personen, met al die namen die op elkaar lijken, wordt steeds heel kort verteld wie dat ook alweer was. Dat is heel prettig en het stoorde mij nooit.
Enig minpuntje vond ik boek XII. De reis van Timandra boeide me minder dan de voorgaande hoofdstukken. Wat mij betreft had het boek mogen eindigen met de dood van Alkibiades. Leuk is dan wel weer dat Xenophon (De tocht der tienduizend) even voorbij komt en het is een mooie afronding om te lezen hoe het de democratie van Athene op het laatst is vergaan.

Ik vrees dat dit boek voor onze eigen democratie nog wel een tijdje actueel zal blijven.

Deze roman was voor mij ondanks alles de bevestiging van mijn eeuwig probleem met het genre van de historische roman:het ene doet afbreuk aan het andere. Het romaneske verzwakt ondanks alles (bv de 200 pagina's noten!) het historografische én omgekeerd (cfr. de opmerkingen over de vele droge passages en het tekort aan emotionele betrokkenheid in vorige reacties!). Alleen de keuze voor parodie of spel kan dat probleem volgens mij compenseren (zoals bijvoorbeeld Laurent Binet doet in HhhH), maar dan krijg je een heel ander opzet dan in de 'gewone' historische roman, dan heb je eigenlijk een genre apart.

Nog een voetnoot: ik begrijp hoegenaamd niet hoe Pfeijffer aan zijn schrijfwijze en vooral uitspraak komt van zijn titel: Alkibiades. Toegegeven, antieke (en zeker Oud-Griekse) namen zijn vaak lastig, en zeker voor deze naam zijn verschillende argumentaties mogelijk. Maar Pfeijffer maakt er wel een potje van! Je kunt er voor kiezen om de Griekse klanken te behouden, maar dan valt het accent in geen geval op de -i-; je kunt kiezen voor de Latijnse versie, die wel de klemtoon heeft op die -i-, maar dan moet je de -k- veranderen in een -c-, en dan liefst ook uitspreken als in Cyrus; een derde mogelijkheid is eventueel een "vernederlandste" uitspraak (à la Cyrus, Caesar en Vercingetorix), maar dan is het dus ook met een -c- en liefst de klemtoon op de -a- (zoals in het Frans). Wat Pfeijffer doet, is een uitgesproken Latijnse klemtoon leggen op een uitgesproken Griekse naam, en dat houdt volgens mij geen steek.

'Eindelijk uit, het kreng.'
Pfeijffer kan schrijven, want Het Grote Baggerboek, La Superba en Grand Hotel Europa vond ik allemaal superb. Zijn columns in De Morgen over politiek en het maatschappelijk bestel lees ik ook altijd heel gretig.
Dus dit kon eigenlijk niet mislopen.
Te meer omdat ik zelf Grieks gestuurd heb en de materie mij allemaal wel min of meer bekend is. Sokrates en Thukidides… been there, done that. Ja, dat zou wel loslopen. Maar ik vond het boek gewoon niet leuk. Ondanks dat Alkibiades toch wel een interessant figuur was, want alle feiten lijken daadwerkelijk te kloppen, ja, zelfs het verwekken van een kind bij de koningin van Sparta, sjongejonge.
De meeste moeite had ik met de taal. Dit is geen pittig proza, maar (en dat is natuurlijk wel de opzet van Pfeijffer) een verantwoording van zijn eigen daden tegenover de burgers van Athene. Zo begint het ook: 'Mannen van Athene…'. Het lijkt wel één lange redevoering met zinnen die geconcipieerd lijken om luidkeels van een rostrum afgeroepen te moeten worden. Dat maakt het allemaal héél stroperig. Ja, het lijkt wel vertaald uit het Grieks, met lange ingewikkelde samengestelde zinnen, met hoofdwerkwoord en ondergeschikte zinnen waar ik destijds zelf vaak genoeg naar op zoek moest, bij oefeningen 'vertaling Grieks'. Dat is natuurlijk de opzet en echte kritiek is het niet, maar het liep gewoon niet voor mij. Ik was al snel de bladzijden aan het aftellen… zoals je bij een lange, niet zo boeiende film op je horloge kijkt en denkt 'oh shit, zitten we nog maar aan de helft?'
En zoals gezegd: ik lees graag zijn columns/ meningen over politiek (ben het ook vrijwel altijd met hem eens, maar hier vind ik het opdringerig hoe hij zijn ideeën in de mond legt van Alkibiades en projecteert als 'lessen van de geschiedenis', want dat zijn ze dus niet. Ik herinner me nog hoe we teksten van Thukidides lazen over staaltjes groffe, imperialistische machtspolitiek van Athene… en daar werkt die 'les van de geschiedenis' dus wel.
En dan nog Alkibiades zelf: blijkbaar een soort superster uit de oudheid. Zowel zijn looks als carrière en strapatsen. 'Un beau jeune' van hoge komaf die alles heeft meegekregen wat je maar kan verlangen, als een komeet naar boven geschoten, neergehaald, van kamp gewisseld, teruggekomen… Pfeijffer zet hem neer als een verdediger van de democratie, terwijl je hem evengoed kan zien als een Trump… opportunist tot en met die van kamp wisselt als het hem uitkomt en zelfs zijn eigen Mar A Lago had daarboven aan de Hellespont.
Afin. Boeiend was het wel, maar als leeservaring vond ik het toch wat minder.

Ik sluit me aan bij stefan dias, boeiend, maar de gehele leeservaring was niet interessant. Pfeijffer schrijft met lange zinnen, complexe structuren en niet altijd even voor de hand liggend taalgebruik. Allemaal knap gedaan, strak uitgevoerd en ook zeker lovenswaardig hoor, maar toch: niet prettig, dit boek.

Er kunnen allerlei verbanden worden getrokken met onze eigen maatschappij en onze eigen democratie en ook kan er met een schuin oog worden gekeken naar machtsfiguren als Donald Trump of andere populisten (mag ik een Geert Wilders noemen, misschien wel). Ach, waar ik op doel is dat zo'n figuren altijd maar doelen op makkelijke oplossingen voor moeilijke problemen en een zon verwarmende charme blootleggen om het volk warm te houden. Ook Alkibiades schaart zich tussen zulk volk, met zijn "mannen van Athene," en het "belang van Athene" dat blijkbaar altijd voorop staat.

Heel fijn geschreven, maar het was de pagina's aftellen tot het eind. De bronvermeldingen, studies en getallen en dergelijke heb ik niet gelezen. Ik ben niet academisch aangelegd en daarbij is er nog genoeg anders te lezen. Pfeijffer heeft wel genoeg tijd van me genomen met deze historische roman. Next...