Language, Truth, and Logic - A.J. Ayer (1936)

Een interessant boek dat desondanks niet overtuigt. Ayer wil filosofie ontdoen van metafysica; dat wil zeggen theorieën die niet kunnen worden gevalideerd door zintuigelijke waarnemingen. Goed, hierbij moet de kanttekening worden geplaatst dat je causaliteit nimmer onomstotelijk kan vaststellen. Voor validatie is het nochtans afdoende dat waarnemingen consequent hetzelfde uitwijzen. Elke stelling moet met andere woorden enkel in theorie verifieerbaar zijn door middel van observaties. Echt elke stelling? Nou nee; je mag ook gebruik maken van de wetten der logica om te beoordelen of een stelling intern tegenstrijdig of altijd waar is. Alle overige stellingen zijn echter wel betekenisloos, omdat de validiteit niet kan worden vastgesteld. Ayer benadrukt vervolgens dat veel filosofische stellingen ontstaan omdat onzuiver met taal wordt omgesprongen. Hierdoor wordt bijvoorbeeld het bestaan (existence) plotseling een kwaliteit van een object, hetgeen leidt tot allerhande wazige theorieën.

Ayer past zijn filosofie nochtans ook toe op ethiek en esthetiek. Hier wringt de schoen bij mij. Stellingen binnen deze vakgebieden zijn volgens Ayer enkel betekenisvol indien het gaat om de onderliggende feiten. Alle andere stellingen zijn betekenisloos. Dat is mijns inziens een té dogmatisch uitgangspunt. Zo bestaan er wel degelijk betekenisvolle stellingen over hoe de mens moet handelen (bijvoorbeeld: "een mens moet geen onschuldigen doden"). In wezen lijkt Ayer zich zo wat al te makkelijk te ontdoen van het “Is–ought probleem”. 1

Dat Ayer zijn stellingen niet altijd hard maakt binnen een empirisch kader, blijkt het duidelijkst bij de discussie omtrent het bewustzijn. Ayer definieert het bewustzijn als de collectie van zintuigelijke waarnemingen die betrekking hebben op hetzelfde lichaam. Eigenlijk accepteert Ayer dus dat er ook interne zintuigelijke waarnemingen bestaan. Daar kan ik nog wel in mee gaan. Hieruit volgt echter nog niet het bewustzijn van anderen! Dat anderen eenzelfde bewustzijn hebben, wordt weliswaar aannemelijk door hun gedragingen; maar dat is nog geen zintuigelijk verifieerbaar bewijs voor hun bewustzijn. Ayer merkt weliswaar op dat het ontbreken van bewustzijn merkbaar is, maar die stelling acht ik niet direct overtuigend. Wie ontkracht immers dat de ander is vervangen door een hoogst ontwikkelde robot of AI?

Als filosofisch werk vind ik Language, Truth, and Logic derhalve niet overtuigend. Niettemin weet Ayer in helder taalgebruik intrigerende filosofische problematiek aan te stippen. Bovendien maakt dit boek duidelijk waar de filosofie achter een (soort) wetenschappelijk wereldbeeld zijn knelpunten vindt. Ik zeg niet dat deze knelpunten onoverbrugbaar zijn, maar je hebt waarschijnlijk meer nodig dan naïef empirisme.