The Machiavellians vind ik een bijzonder intrigerend werkje. James Burnham pleit hier voor het verklaren van machtsverhoudingen op eenzelfde wijze als Niccolò Machiavelli dat in de renaissance deed. Burnham wijst hierbij op het anti-formalistisch karakter van
Il Principe; hetgeen betekent dat het verklaarde doel niet (diepgravend) verschilt van het achterliggende materiele doel. Dit in tegenstelling tot een schrijver als Danté die (in “De Monarchia”) achter religieuze argumenten ideologisch wensdenken verstopt. Daarnaast acht Burnham Machiavelli’s werk welhaast wetenschappelijk, omdat het een amorele analyse biedt van sociale feiten.
Burnham ziet deze houding terug in een viertal intellectuelen. Ten eerste
Geatano Mosca. HIj wijst op het bestaan van politieke formules die een welhaast Darwiniaanse drang naar sociale status legitimeren. Ten tweede,
George Sorel die constateert dat maatschappelijke verhoudingen gedicteerd worden door mythen en geweld. Ten derde,
Robert Michels. Hij observeert dat elk politiek systeem beweegt naar een aristocratie. Binnen een democratie gebeurt dit middels de systematiek van representatie. Ten vierde,
Vilfredo Pareto, die wijst op het bestaan van bepaalde tijdsbestendige waarden (residuen) en de tijdsgebonden interpretaties van deze waarden (derivaties). De beschouwingen van deze heren vond ik i.i.g steeds verhelderend en genuanceerd. Eigenlijk verdient elk van deze heren een uitgebreide bespreking, maar dat is voer voor later.
Daarentegen is er wel wat af te dingen op de centrale these van dit boek. Il Principe heeft bijvoorbeeld wel degelijk satirische onderlagen, hetgeen afdoet aan de anti-formalistische natuur van het werk. Daarenboven moet gewaakt worden dat een Machiavelliaanse analyse niet opbouwt naar een rechtvaardiging voor onrecht. Desalniettemin zijn de theorieën van voornoemde vier intellectuelen inderdaad verfrissend omdat ze een duidelijk onderscheid maken tussen de observatie van sociale feiten en de moraliteit van deze feiten. Zeker in de roerige tijden waarin we ons bevinden, is The Machiavellians een interessant werk dat ik in het achterhoofd hou.