In het Huis van de Dichter - Jan Brokken (2008)

In het huis van de dichter is een gevoelig portret van de vriendschap met de homoseksuele concertpianist Youri Egorov. De kracht van het boek zit hem erin dat die vriendschap breder wordt getrokken naar een beeld van de tijd en een commentaar op het verdrukkende regime waaruit Youri Egorov uit is ontsnapt. Even was ik bang dat Jan Brokken te mild was naar zijn vriend en hem kritiekloos in beeld wilde brengen, maar er is uiteindelijk ook ruimte voor de wat minder flatteuze aspecten van zijn karakter. Het brengt de pianist ook tot leven voor mensen die nog nooit van hem gehoord hebben en waarschijnlijk nooit van hem zouden hebben gehoord als dit boek niet op hun pad zou zijn gekomen. Wees wel voorbereid op een fikse hoeveelheid interessante en minder interessante feitjes over professioneel pianospelen.Brokken verliest zichzelf soms in ellenlange opsommingen van sonates en intertekstuele verwijzingen naar de Russische literatuur.

Een overdosis Youri Egorov

Dit werk is een biografie van de naar Amsterdam gevluchte Russische pianist Youri Egorov, met wie Jan Brokken bevriend was. Het feit dat dit boek een biografie in romanvorm is heeft een voordeel en een nadeel. Het voordeel is dat het in ieder geval literair gezien interessanter is dan een opsomming van feiten, waar een biografie toch vaak op neer komt. Het nadeel daarentegen is het onvermijdelijk fictionele elementen bevat, daar het een roman betreft. Niet alles is natuurlijk letterlijk zo gebeurd. Dus het voordeel is dus dat het niet enkel feiten zijn, maar het nadeel is dat het niet enkel feiten zijn.
Er is nog iets wat deze biografie onderscheid van andere biografieën: de schrijver kende de hoofdpersoon, in dit geval de Russische concertpianist Youri Egorov, persoonlijk en was met hem bevriend. Ook dit heeft een voordeel en een nadeel. Het voordeel enerzijds is dat Jan Brokken de man goed kende en dus goed over hem kan vertellen. Meer dan iemand die enkel informatie uit brieven en dergelijke kan putten. Anderzijds is het nadeel dat Jan Brokken de man persoonlijk heeft gekend en dat zijn visie dus gekleurd is.
En dat laatste is zeker het geval: Jan Brokken is bijna ongezond idolaat van Youri. Als lezer snak je vooral in het begin naar een kritische toon over de persoon Youri Egorov. Het boek staat bomvol superlatieven en lofzangen op de man, en niet eens alleen op zijn pianospel, maar ook op zijn karakter. Zeker in het begin van het boek is er geen kritiek te horen. Op bladzijde 76 is er nog nep-negativiteit te lezen, na een stroom overdreven complimenten. Brokken schrijft daar het volgende: Dit is nep-negativiteit, een compliment verpakt in een zogenaamd kritiekpuntje. ‘Hij kon veel meer dan hij liet zien, maar hij wilde alles zó perfect doen dat hij zijn repertoire minder snel kon uitbreiden.’ Dat doet denken aan een sollicitatiegesprek. ‘Kun je een slecht karaktereigenschap van jezelf noemen?’ ‘Nou, ik ben nogal perfectionistisch.’ Dat is iets wat niet echt slecht is.
De bewondering voor Youri neemt op een gegeven moment bizarre vormen aan. Het toppunt wordt bereikt als het over de onzekerheden van Youri gaat. Brokken schrijft: Deze bewondering grenst echt aan het absurde. (Om dit citaat heb ik bij het lezen erg hard moeten lachen.) Later in het boek ebt de bewondering wat weg en is er meer ruimte voor kritiek, al wordt het nooit echt expliciet.

Af en toe had de lezer wat meer mogen afkicken van een overdaad Youri Egorov, want het randgebeuren is ook interessant. Het tijdsbeeld dat Brokken schept is boeiend en zeker ook de situatie in Rusland. Op een gegeven moment vertelt de auteur over een reis die hij samen met zijn vrouw naar Rusland ondernam. Dat vond ik bijzonder interessant om te lezen. (Die verhalen bevallen misschien ook zo goed omdat het daarin even niet om die geweldig, fantastische, briljante, geniale, sympathieke, getalenteerde, virtuoze, vriendelijke, lieve Youri gaat.)
Het boek biedt bovendien wel een mooi kijkje in de muziekwereld. Hoewel ik zeker een liefhebber van klassieke muziek ben, wist ik erg weinig van het klassieke muziekwereldje. Ook merkte ik hoe weinig uitvoerende artiesten ik kende: de enige concertpianisten van wie ik voor dit boek had gehoord zijn Alfred Brendel en Glenn Gould. Dus ook wat dat betreft is dit boek erg verrijkend.

Brokken heeft een prettige schrijfstijl, maar echt bijzonder wordt het nergens. Af en toe goochelt hij, zoals Donkerwoud hierboven al aanstipt, wat te veel met componistennamen en muziekstukken en balanceert hij hiermee op het randje van decadentie. Ook de verwijzingen naar Russische literatuur zijn wat gekunsteld; Youri wil nog wel eens spontaan Russische gedichten citeren wanneer die op de situatie van toepassing zijn. Af en toe lijkt er ook wat "hoofdstedelijke arrogantie" in het boek te vinden. Neem de volgende zin: Ja natuurlijk, want alle Amsterdammers zijn natuurlijk sociaal-democraat en republikeins, en alle Amsterdammers zijn Joden, niet-gelovig, rationeel en dwars. Ik moest denken aan die uitspraak van het personage van Woody Allen in Annie Hall: O, en nu ik toch bezig ben, mag natuurlijk de volgende dialoog uit dezelfde film ook niet ontbreken:

Maar goed al met al wel een redelijk boek. Het is knap hoe Jan Brokken een persoonlijke biografie heeft weten te schrijven, maar iemand had hem moeten intomen, wat zijn gedweep met Youri Egorov betreft. Wel heb ik zeker wat van dit boek over de jaren tachtig, het kunstwereldje, de klassieke muziekwereld geleerd. En, zoals Donkerwoud hierboven al schreef, had ik waarschijnlijk nooit kennis genomen van de pianist Youri Egorov als dit boek niet op mijn pad was gekomen.