Oppdageren - Jan Kjærstad (1999)

De veroveraar is het slotstuk van de grandioze trilogie over Jonas Wergelund, de fictieve tv-persoonlijkheid die de Noorse natie voorgoed veranderde. Superlatieven schieten tekort voor dit meesterwerk; nog nooit was het woord ‘geniaal’ zo van toepassing op een boek.

Het drieluik begint wanneer Wergelund, de maker van de grensverleggende tv-serie “Denk Groot”, zijn vrouw Margarethe dood aantreft in hun huis. Alles wat volgt staat eigenlijk in dat teken. In drie lijvige romans wordt gepoogd inzicht te krijgen in het leven van Jonas Wergelund. Het laatste boek, De veroveraar, is mijns inziens het beste deel.

Kjaerstad bouwt zijn boek op als een weefwerk of een ingewikkelde fuga van Bach. Hij jongleert met verrassende vondsten, begint dan weer hier en dan weer daar, breekt vertellingen af om iets nieuws te starten en schetst overal verbanden. Op formidabele wijze komt hij terug op een eerder begonnen verhaal, zo gladjes dat je pas na een paar bladzijden denkt: verrek, hoe kwamen we hier ook alweer op. Er wordt gespeeld met het verband tussen chronologie en causaliteit. Continu wordt een andere invalshoek gekozen op de kleurrijke hoofdpersoon te belichten, zowel binnen de vertellingen als in de overkoepelende structuur van het drieluik.

Naast de briljante stijl heeft De veroveraar ook een enorme inhoud. Er komt ontzettend veel andere kunst voorbij, er staan prachtige gedachten en vergelijkingen in. Kjaerstad brengt de hele wereld in verband met zijn boek, hij wil de lezer iets leren en anders laten denken. De boeken over Jonas Wergelund hebben daardoor hetzelfde gevolg als diens tv-serie: ze zijn geestverruimend.

Met 5* dik in mijn top 10.

De tweede stemmer! Ook nog met de enige juiste waardering. Vertel, Pjotr. En heb je de eerste twee delen ook gelezen?

Tot bladzijde 250 had ik het idee: het is een meesterwerk. Pakkend verhaal, briljante observaties. Daarna begint het allemaal in herhaling te vervallen en verliest het aan snelheid en scherpte. Ik heb mij naar het einde geworsteld.

Wat een genot, om na lange tijd de 5 sterren te kunnen uitdelen aan zo’n grandioos meesterwerk.

Icoon van postmoderne literatuur, een avonturenroman voor volwassenen. Een trilogie met één centraal intrigerend personage, over diens grootse, meeslepende leven en met één centraal, noodlottig moment: wanneer Jonas Wergeland thuiskomt van een van zijn reizen en zijn vrouw, Margrete Boeck, dood aantreft in de woonkamer van villa Wergeland, vermoord.

Wat construeert een leven? – is de centrale vraag, en de spetterende trilogie zoekt naar het hoe en waarom van Margretes dood. Echter - niet als een thriller die slechts naar dader en motief zoekt, maar als een schrijver die een leven tracht te begrijpen, het leven van Jonas Wergeland. Hij is een uitermate fascinerend personage, excentriek en avontuurlijk, en bedenker van de tv-serie ‘Denk Groot!’, waarin iedere aflevering wordt gewijd aan een van Noorwegens helden. De lezer wordt dan ook niet enkel geprikkeld door de intrige en de omstandigheden van Margretes dood, maar kijkt hongerig uit naar elk volgend verhaal, triviaal weetje, avontuur of ontmoeting. Of is de werkelijke zoektocht die naar de persoon Margrete, die een raadsel op zichzelf is?

De stijl is onovertroffen: een aaneenschakeling van fantastische verhalen uit Jonas’ leven, allerminst chronologisch, die moeten verklaren wie hij nu werkelijk is. Verhalen over verre reizen van de Noorse fjorden tot Samarkand, bizarre erotische ervaringen, ontmoetingen met mensen die allen op hun beurt een glansrijke carriere zouden krijgen, en tot slot barst het van de spitsvondige en intelligente uitweidingen over de onvoorstelbare potentie van orgels, over de Noorse sport die een parallel vertoont met politieke partijen, de enkel als ondergewaardeerd deel van een vrouwenlichaam, over film, over schepen, over jazzmuziek, over de Beatles, over de zelfgenoegzame aard van de Noren, die vanuit hun ‘stressless’ stoelen de ellende van de wereld op tv aanschouwen, maar ook over Margretes fascinerende persoon, over het onvermogen om de ander te begrijpen. Een wervelwind van associaties, zaken die in het geheel niet verbonden lijken, maar elk een punt vormen op de kaart van Jonas Wergeland. Een schelmenroman, maar één die vol zit met scherpzinnige ideeën, kennis en invalshoeken, op zoek, zo lijkt het, naar het sublieme: het vermogen van de mens om zijn denken te verruimen, zijn fantasie op zijn beloop te laten, een wereld te ontdekken.

Maar het meest kenmerkende is wel de constructie van de hele roman, en het spel met perspectief. De trilogie zoekt naar een eenheid, naar een enkelvoudige waarheid over Jonas, en lijkt doorheen alle verhalen en omtrekkende bewegingen langzaam naar een kern toe te werken, buigt dan als een riet weer terug, om zich te hernemen bij een eerder verteld verhaal en een ander perspectief te brengen. Inderdaad als een fuga, zeer terecht door eRCee zo omschreven. Een roman dus over identiteit, het vertellen van verhalen, en de reikwijdte van gedachten en mogelijkheden.

Ik zou echter toch aanraden bij het eerste deel te beginnen. Ieder deel van Kjaerstads meesterstuk brengt een ander perspectief op Jonas’ leven als geheel, verteld door lang onbekende personages – een intrige in de roman op zichzelf: het eerste deel is een grote lofrede op Wergeland, grotesk en pretentieus, hem presenterend als een Verleider, een deel dat de lezer verslindt vol ongeloof en honger naar meer. Het tweede belicht Jonas’ leven echter vanuit zijn onvolkomenheden en stelt het eerste ter discussie, waarmee ook de talrijke erotische ontmoetingen bijvoorbeeld worden gekleurd, die plots minder heldhaftig zijn, en Wergeland dwingen tot het worden van een ‘Veroveraar’. Deel drie tot slot gaat ‘vol op het orgel’, is weer compleet verschillend van de eerste twee, nuanceert en matigt, maar werkt op grandioze en ontroerende wijze toe naar een ontknoping.

Kjaerstads meesterschap bewijst zich telkens in de vele associaties en het spel met perspectieven, maar hij schrijft intussen ook prachtig en meevoerend. Vooral als het persoonlijker wordt en Jonas’ relatie met Margrete bijvoorbeeld beschrijft, is de ontroering groot, en is merkbaar hoezeer de auteur alle facetten beheerst. Zelden zo’n complete roman gelezen. Deze romancyclus heeft alles in zich, een ware page turner met ontzettend veel diepgang en emotie. Dit laatste deel krijgt de volle mep, misschien niet eens omdat het intrinsiek het beste is, maar de culminatie vormt van een inspirerende en grootse trilogie.

A-men!

(Waar blijft die nobelprijs, verdikkeme.)

Is deze triologie nog ergens te verkrijgen?

Sowieso tweedehands, bijvoorbeeld hier, en ook de grotere bibliotheken hebben ze wel.

In de provincie Utrecht kan je het helaas niet (meer) krijgen in de bieb

Eigenlijk vond ik het toch wel slordig om dit boek niet uitgelezen te hebben en het bleek prettig om weer in de wirwar van Jonas Wergeland te verkeren.
Het viel me op dat er veel ‘meest bepalende’ gebeurtenissen zijn in het leven van J.W. Ook veel ‘meest bepalende’ inzichten en wezenlijke ontdekkingen en veel ‘meest bepalende’ personen.
Die personen hebben meestal niets met elkaar te maken, ze komen voorbij en verdwijnen weer. Slechts J.W. is de verbindende factor.
Het mooie is dat dat alles tezamen Jonas Wergeland maakt tot wie hij is. De losse draden vormen een creatief en ingenieus web. De gebeurtenissen worden geweven tot een geheel.
Knap gedaan en toch wordt die Wergeland nooit een echt mens voor mij.

Na het lezen van de eerste twee delen vond ik de meeste online recensies toch nogal overdreven. Toch moet ik na het lezen van De Ontdekker met terugwerkende kracht toegeven dat dit allemaal uiterst bijzonder is. Er zitten best wat taaie stukken in het geheel, maar zelden heb ik zoveel voldoening gevoeld toen ik een boek dichtsloeg.

Op rationeel niveau kon ik heel erg genieten, ook van de eerste twee boeken. Toch duurde het tot halverwege het derde deel voordat ik ook een emotionele connectie voelde. Die kwam voor mij uit het niets, maar trof me zwaar en de tweede helft van De Ontdekker heb ik met veel ontroering gelezen. Alle puzzelstukjes vielen opeens op hun plek en het stelde me in staat om ook de eerste twee delen vanuit een ander licht te bezien.

Sowieso vind ik het enorm prikkelend hoe Kjaerstad al die dubbele, driedubbele, vierdubbele dwarsverbanden legt die telkens weer terugkomen en die heel erg uitnodigen om op een andere manier naar de werkelijkheid te kijken. Ik denk ook dat dat laatste ongemerkt toch best wel wat invloed op me heeft gehad, al was het maar om alle kunstuitingen die langskomen en mijn interesse hebben gewekt. Daarover lees je meer in de leessoundtrack.

Het echte kwartje viel een beetje laat, maar hij viel uiteindelijk wel. Ik maakte een videorecensie over de hele trilogie. Ik heb geprobeerd het verhaal zelf zoveel mogelijk te mijden, want ik denk echt dat deze boeken het het beste doen als je er zonder enige voorkennis aan begint.

Me dunkt dat je de essentie van de boeken en de leeservaring in je videorecensie (en ook hier) goed verwoord hebt handsome! Ook met de juiste mate van enthousiasme, met name ook bij de leessoundtrack, speciale dank daarvoor.

Bedankt voor het mooie compliment.

Wederom een schitterend boek over Jonas Wergeland, de tv-persoonlijkheid die de Noren (weer) heeft geleerd om groot te denken. De Ontdekker vormt een passend sluitstuk van de trilogie door de vele losse eindjes uit de vorige delen aan elkaar te knopen en Jonas' kant van het verhaal op te tekenen. De stijl en intellectuele uitstapjes (naar andere oorden, kunsten en metaforen) in zijn, net als in de andere delen van de trilogie, subliem.

Toch werd ik vooral door het eerste deel van de trilogie (De Verleider) omver geblazen. Halverwege het tweede deel trad er toch een soort verzadiging op. Je belandt in beschrijvingen van de zoveelste vrouw die Jonas het hof maakt of de zoveelste protagonist van Denk Groot - en daar nam de nieuwsgierigheid toch wat af. Ook kwam Jonas voor mij nooit écht tot leven, ondanks het feit dat hij van zoveel kanten werd belicht.

De prachtige stijl en fantastische verwijzingen vergoeden erg veel, maar het boek wist me net niet helemaal te raken. Een 4,0 voor nu.