Ulysses - James Joyce (1922)

Niet persé om van het boek te genieten. Ja, het is deels gebasseerd op de Odyssee, zoals de hoofdstuktitels (al zijn er versies zonder die titels, zoals Joyce het bedoelde), maar tot in detail hoef je het niet te kennen. Een samenvatting en enkele hoogtepunten (cycloop, sirenen, calypso) zijn genoeg om de vergelijking te trekken. Maar ook zonder kan je dit prima volgen. Al mis je dan die éne laag. Maar er zijn nog heel veel over.

Ik heb dit boek besteld, en ben er zeer benieuwd naar. Welke naslag werk kun je er het beste bij pakken, of zit er in mijn versie (Wordsworth Classics) al enige uitleg bij?

Mijn editie, een vertaling overigens, zat in een cassette met een boekje vol aantekeningen er bij.

De muziek van Bach is ook uiterst complex, gelaagd, veelzijdig, cerebraal, virtuoos, enz., en ook bij Bach moet je aan elke noot eigenlijk minstens 20 blz. aantekeningen hangen. Maar van Bach kan je óók genieten als volslagen "leek". En daar ligt voor mij het verschil tussen een meester en een experimenteel genie...

Mooi gezegd, maar zonder aantekeningen kon je ook maar al te vaak van Joyce genieten. Gewoon lezen, en bewonder de woordenpracht.
Anderzijds, van Bach moet ik juist soms meerdere malen een stuk horen om het helemaal te waarderen.

Helemáál? Dat is mij nog nooit gelukt...

Als leesproject is het dan toch gelukt deze Ulysses uit te lezen. En het moet gezegd worden: ik ben minder negatief over de gehele roman dan in mijn eerdere berichten, toen ik slechts 150 pagina's achter de kiezen had.

Dat komt waarschijnlijk omdat het concept van een boek dat in 18 hoofdstukken het leven van één dag in Dublin beschrijft in verschillende stijlen, vagelijk verbonden aan de Odyssee, toch werkt. Langzamerhand leer je de personages een beetje kennen en raak je verbonden met de wereld die in Ulysses wordt opgeroepen. Wat daarnaast goed uitpakt is dat je informatie krijgt vanuit verschillende perspectieven, niet alleen over de hoofdpersoon, Leopold Bloom, maar ook over allerlei inhoudelijke zaken, zoals politiek. Verder zijn er enkele stijlaspecten die de moeite (en het is moeite) waard zijn. Mooi vond ik sommige opsommingen, die over water in het voorlaatste hoofdstuk is met name om van te watertanden, hoewel er ook bij zitten die vervelend of gewoon flauw zijn.

Het beste deel voor mij, waarin alle boven genoemde positieve aspecten zijn samengebald, is episode 12 (Cycloop - de kroeg). De prachtige stijlwisselingen binnen dit hoofdstuk en de droge humor, en dat alles in normaal lopende zinnnen (ook wel eens leuk), maken dit het enige hoofdstuk waar ik zonder voorbehoud van heb genoten.

Toch lijkt deze pil, waar Joyce acht jaar aan werkte, me geen meesterwerk. Ook niet stilistisch. Het woord 'virtuoos' is weliswaar toepasselijk op Joyce z'n stijlexperimenten, dit zegt nog niet meteen dat het allemaal goed of mooi is. Ulysses wordt mijns inziens vooral gekenmerkt door taalspelletjes, maar zelden zijn er passages die echt opvallen doordat ze qua stijl zo mooi zijn. Veel van de gehanteerde schrijfstijlen werken daarbij voor geen meter, zijn te geconstrueerd om hier van grote literatuur te spreken. Met de pronkerige verwijzingen naar de Bijbel en de klassieken en de vele uitwijdingen over allerhande onderwerpen heb ik in zichzelf geen moeite, maar het brengt m'n waardering ook niet omhoog.

Conclusie: Ulysses is wat mij betreft overschat, maar toch niet onverdienstelijk.

Ulysses ben ik gedwongen te lezen. Net zoals men bergen beklimt. Het was een barre tocht, met momenten van wanhoop, maar ook overweldigende uitzichten.

Coelho's aanval op Ulysses. Een literair relletje is altijd leuk.

Inderdaad Pieter. Onder andere volgende woorden uit een reactie op het door jou aangegeven artikel blijven mij bij:
When a work of literature requires so much effort to comprehend, the reader, quite understandably, doesn't want to think that that effort has been wasted, so he/she has a vested interest in declaring the work a masterpiece.

Daarnaast vind ik ook Coelho's kritiek op Ulysses als "pure style" wel degelijk zinvol, in elk geval zinvoller dan de reactie erop van Stuart Kelly.
Writers go wrong, according to Coelho, when they focus on form, not content. "Today writers want to impress other writers," he told the paper. "One of the books that caused great harm was James Joyce's Ulysses, which is pure style. There is nothing there. Stripped down, Ulysses is a twit."
Deze gedachte weerleg je m.i. namelijk niet door te wijzen op "the glorious polyphony of Ulysses". Integendeel!

Overigens kan ik me goed vinden bij de post van eRCee hierboven...

Overigens heeft Kundera me inmiddels geleerd dat Ulysses een symbiose vormt met A la recherche du temps perdu; waar de laatste de mens inzicht heeft gegeven in het ongrijpbare, voorbije moment doet de eerste dat met het ongrijpbare, huidige moment. Joyce' oeuvre is de romanverbeelding van de dagelijkse sleur, en als zodanig een waardevol onderdeel van de wereldliteratuur. Het zal verder nooit een persoonlijke favoriet van me worden, maar dat beschouw ik toch als een aardige gedachte. Zo'n aanval als die van Coelho vind ik eerlijk gezegd potsierlijk.

Sluit ik me volledig bij aan. Dat stijl een belangrijk element/thema vormt van dit boek lijkt me duidelijk en je kunt de verschillende stijlwisselingen geslaagd of niet geslaagd vinden, maar dat Ulysses verder helemaal nergens over gaat is flauwekul. De plot is geen keurig afgebakend verhaal met spannende avonturen en een happy end, maar dat is natuurlijk ook niet waarvoor dit boek bedoeld is - zie het bericht van eRCee.

Als aanval op Joyce vind ik de woorden van Coelho ook wat potsierlijk, eRCee. Maar ik vind zijn kritiek wel zinvol in zoverre hij het extreme experimentele karakter van Ulysses viseert. De vraag is namelijk: waarom moet net de romanverbeelding van de dagelijkse sleur zo arti-ficieel zijn dat ze haast"onleesbaar" wordt? (Dat is voor mij dan ook het verschil met Proust: ook bij hem gaat er heel veel aandacht naar "stijl", maar je kan A la recherche du temps perdu volgens mij toch bezwaarlijk boudweg een "stijlexperiment" noemen.) Maar dat maakt Ulysses natuurlijk niet minder tot een waardevol onderdeel van de wereldliteratuur. Hoeveel belang ik trouwens zelf hecht aan het stilistische aspect van een roman, moge blijken uit mijn hoge kwotatie van dit werk!

Daar zit wel wat in. Volgens het voorwoord van een Ulysses-editie die ik uit de bieb had geleend (heb nu een voorwoordloze versie, dus kan de details niet zo één, twee, drie nazoeken) heeft Joyce zelf later ook toegegeven dat het boek misschien 'over-plotted' is, als ik het me goed herinner. Ikzelf stoor me er ook absoluut niet aan, vind het juist hier en daar erg veel toegevoegde waarde hebben.

Heb net Sirens, Cyclops en Nausicaa achter de rug, een stel sterke hoofdstukken. Heb me rot gelachen om het stuk in Cyclops over de proostende drinkers in de kroeg, waarbij Cunningham uitroept "God zegene ons allen", waarna er een gigantische stoet heiligen, monniken en priesters (twee pagina's lang!) naar de kroeg trekt en zijn zegen over de kroeg en de inzittenden uitspreekt. Geweldig

Eindelijk uitgelezen, deze 'Ulysses' (in het Engels). Het heeft me behoorlijk veel moeite gekost en ik heb het tot tweemaal onderbroken om even iets 'luchtigers' te lezen, maar ik heb er geen moment aan gedacht te stoppen, daarvoor is het hele werk te intrigerend. Als ik zeg dat ik er momenteel 60% van heb begrepen, is dat waarschijnlijk nog een stevige overschatting, maar dat neemt het leesplezier eerlijk gezegd niet weg.
Dat ik er na het lezen van de laatste pagina van het (fantastische) laatste hoofdstuk al aan dacht het een zeker nog eens een tweede keer te gaan lezen (maar dan met een Engels-Nederlands woordenboek erbij), vind ik wel een goed teken.
Samengevat: heel knap geschreven, dat zeker, maar niet over de hele lijn even 'leuk' om te lezen en bij momenten net dat beetje te complex (althans voor mij).
Kleine tip voor wie eraan wil beginnen: Bijt door! Als één hoofdstuk je niet bevalt is er een (grote) kans dat, door de wisselende stijlen, het volgende dat toch weer wel doet.

Na 2 vergeefse pogingen, bleek een andere aanpak beter te helpen door Ulysses te geraken. Hoofdstuk voor hoofdstuk, gewapend met 400 pagina's aan 'begeleiding'. Mijn Penguin-editie kent geen hoofdstukindeling, maar juist de indeling in hoofdstukken blijkt essentieel voor zowel het begrip als de behapbaarheid van het werk. Elk hoofdstuk is in zijn eigen stijl geschreven, kent zijn eigen thema's, is als hoofdstuk een losse verwijzing naar een Odyssee-episode.

Zo is er het hoofdstuk 'Oxen of the Sun', dat om geboorte draait. Inhoudelijk speelt het in het ziekenhuis, waar een bevalling plaatsvindt. De gesprekken gaan over geboorte, geboortebeperking, vaderschap, herinneringen aan kinderjaren. De stijl die er op aansluit verbeeldt de geboorte van de Engelse taal; van het middeleeuwse Engels waarin de eerste alinea's geschreven zijn, tot het hedendaagse slang van de laatste alinea's (9 verschillende stadia voor de 9 maanden van een zwangerschap). “Oxen of the Sun” verwijst naar de episode waarin de mannen van Odysseus de koeien van Helios slachten, waarna Zeus hen vermoordt en Odysseus alleen overblijft. Joyce is steeds zeer los in zijn verwijzingen; hier uit zich dit bijvoorbeeld doordat een MKZ-uitbraak besproken wordt, en er vele gezegden met het woord koe passeren. Thematisch is Leopold Bloom aan Odysseus gekoppeld, ook hij is een eenling, bij wie in dit hoofdstuk vadergevoelens gewekt worden voor Stephen Dedalus, de Telemachus van het verhaal.

Afijn, dat is zo'n beetje de manier van lezen van Ulysses. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de talloze rode draden die door het hele boek heenlopen. Een paar bezwaren. Dit hoofdstuk is door de gekozen stijl (veel oud-Engels dus, die bij wijze van pastiche ook nog eens opgeblazen is), een van de minst leesbare hoofdstukken van het boek. Een readers companion is dus onmisbaar. Na lezing daarvan ging dit hoofdstuk pas leven bij mij, worden de dieptes zichtbaar. Wat heet, de teksten blijken continue volgeladen met betekenis, op vele niveau's. Dat is de kracht van Ulysses, wat bijna een antwoord lijkt op de vraag 'hoe gelaagd kan een roman zijn?'. Keerzijde is dat literaire krachtpatserij aan de orde van de dag is en constructies regelmatig geforceerd, om niet te zeggen flauw, aandoen.

Dat geldt bijvoorbeeld voor het gebruik van stream of consciousness (overigens veel minder aanwezig dan ik had verwacht). De telegramstijl waarin dit genoteerd is, is wel een heel matige weergave van de werking van gedachtestromen. Veel te orderlijk, te letterlijk, waar gedachten in werkelijkheid chaotisch zijn en zelden uit consistente zinnen bestaan.

Tijd om tot een oordeel te komen. Op zijn best kon ik ook zonder 'hulp' van Ulysses genieten; het hoofdstuk Circe, meer dan 100 pagina's aan hallucinaties, is fantastisch, een surrealistische ontdekkingstocht in het onderbewustzijn van Bloom. En het slothoofdstuk, 60 pagina's zonder leestekens waarmee mevrouw Blooms gedachteassociaties tijdens haar sluimerslaap effectief verbeeld worden, zal ik ongetwijfeld nog wel eens los herlezen. Maar het is een teken aan de wand dat ik vaak meer plezier beleefde aan het lezen van de reader companion dan aan Ulysses zelf. Neemt niet weg dat dit een volstrekt uniek leesproject was, wat me ook buiten het lezen om zeer heeft beziggehouden. Vermoedelijk zullen de negatieve aspecten snel vergeten zijn en resteert de bewondering voor een grensverleggend, compromisloos werk dat door zijn overdaad aan details en context van een indrukwekkende veelzijdigheid is.

Mooie bijdrage, Raskolnikov, ik denk dat ik je in het algemeen heel goed kan volgen.
Ook in de volgende uitspraak kon ik me goed vinden: Ik begreep achteraf alleen je quotatie niet zo goed... Verplicht nummertje?

In eerste instantie gaf ik een 4, na het schrijven van de review heb ik dat toch bijgesteld naar een 4,5. Dat is randje top 10 bij mij. Dat klinkt inderdaad wat tegenstrijdig met sommige opmerkingen uit m'n review. Tegelijk vertelt een beoordeling op 'leesplezier' bij een roman als deze niet het hele verhaal. Zonder de hobbels was het misschien ook niet die ambitieuze, uitdagende roman geweest die mij als lezer tot zo'n intellectele inspanning aanzette. Dan is Ulysses ook nog op veel vlakken enig in zijn soort, waardoor dit zoals gezegd een unieke leeservaring was. Het zegt genoeg dat ik moeiteloos nog een paar duizend woorden had kunnen schrijven; ik raak hier niet over uitgedacht. Dat is allemaal veel meer waard dan dat er wel eens passages taai waren, of niet elke vondst een schot in de roos was.

Die had Joyce toch ook niet toegepast? Ik heb ook een Penguin-editie met alleen e.o.a. kringel na elk hoofdstuk. Zo wist ik dat er weer een nieuwe kwam. Dat was verder uiteraard zonder namen of andere aanwijzingen, die heb ik ook uit een schemaatje moeten halen.

Prima review verder, al vraag ik me af of 'slang' ook als zodanig in het Nederlands wordt gebruikt.

Klopt, wel zo bedoeld, maar niet zo vermeld... ook dat kan onder het kopje 'interessantdoenerij' . De enige 'hoofdstukindeling' die Penguin aanhoudt is de verdeling in 3 delen. Verder inderdaad een symbool, maar die wordt verwarrend genoeg ook gebruikt om elke alinea mee af te sluiten in het hoofdstuk waarin allerlei afzonderlijke personages gevolgd worden.

Hier dus eens aan begonnen. En ik moet zeggen het is pure kunst wat hier met woorden gebeurt. Of je er nou zelf een interpretatie aan kan verbinden of niet.

'I've put in so many enigmas and puzzles that it will keep the
professors busy for centuries arguing over what I meant, and
that's the only way of ensuring one's immortality.' (James Joyce)

Ik hou daar wel van.

Ik lees hem zelf in het Engels en dat is wel behoorlijk hardcore, maar dat ben ik ook wel.

Heb de Engelse versie overigens voor een kleine zes euro van bol.com kunnen snaaien, nieuw.

Denk dat ik op een later punt ook wel de Nederlandse vertaling erbij wil hebben, aangezien naast elkaar lezen mij op meerdere vlakken gunstig lijkt voor een ontwikkeling.

Voor mij is de Nederlandse vertaling al hardcore, na mislukte pogingen met bibliotheekcassettes (inclusief uitleg) heb ik hem zelf aangeschaft. Zonder die uitleg, maar okee gekocht bij de Slegte, inmiddels ter ziele geloof ik, maar dit terzijde.



Soms denk ik, ik wil teminste éen keer Ulysses uitlezen, misschien juist zonder uitleg ernaast, gewoon eens nagaan hoe dat binnenkomt ... Erna kan ik altijd uitleg raadplegen (immers eerder niet direct helpend)

Toen ik, al lezende in het Engels, er de ballen van snapte soms wel pagina's lang, dacht ik vooral dat het aan mijn beperkte kennis van het Engels lag. Toen ik de de Nederlandse versie doorbladerde wist ik dat dat niet zo was

Ik lees net pas de aanpak van Raskolnikov en zijn ervaringen bij het hoofdstuk met het thema geboorte, Ulysses zonder begeleiding lezen is bij nader inzien geen optie

En toch ben ik zelf niet echt van zo'n externe uitleg.

Ik hoef er niet altijd wat van te snappen en mensen hoeven ook niet altijd wat van mij te snappen.

Daar heb je wel een punt, het idee dat ik had, het eens zonder uitleg te lezen heb ik nog wel 'ergens' in mijn hoofd. Eens kijken hoever ik kom. Misschien met een tussenweg, per hoofdstuk eerst zonder en erna met ...
Soms lees ik een gedicht en vind het dan prachtig, qua toon, qua woordgebruik terwijl ik ondertussen niet weet waar het precies om gaat. Zo kunnen mensen ook letterlijk een andere taal spreken en toch komt iets van wat ze zeggen over, door emotie, hun mimiek.
Ik heb net eens zitten bladeren in Ulysses en willekeurig wat passages gelezen. Soms (lijkt de inhoud) helder, soms bijna poëtisch. Mm, wie weet op een dag heb ik zo'n bui waarin ik weer een leesproject begin.
Ulysses is niet de enige gegadigde, er zijn nog andere bergen om naar terug te keren in een poging alsnog de top te bereiken.



Gelukkig zijn we niet allemaal hetzelfde. De wereld zou m.i. knap kleurloos zijn.

Ik heb het ook eerst 2x zonder uitleg geprobeerd, maar vroeg of laat liep ik helemaal vast. Anders dan bij een (kort) gedicht moet je bij een werk van zo'n omvang toch wel enig idee hebben van wat je nu precies aan het lezen bent. Ik vind, achteraf bekeken, een hoofdstuk-per-hoofdstuk begeleiding toch wel onontbeerlijk. Er zit gewoonweg teveel in het boek dat je er als leek niet zo maar uithaalt, maar wel veel toevoegt aan de leeservaring. De manier waarop ik las beviel me uitstekend: eerst het hoofdstuk lezen, dan de uitleg bij het hoofdstuk.

Aanrader is het tamelijk beknopte 'On Joyce's Ulysses' uit de Cliffsnotes-serie. Wat uitvoeriger is James Joyce's Ulysses van Stuart Gilbert, de oerstudie naar Ulysses.

Dankjewel voor je toelichting en aanraders.

Wie zijn die mannen dan eigenlijk om ons die uitleg te verschaffen vraag ik me dan af.

Ja, stel je voor dat je als zelfbewust individu zou luisteren naar mensen die ergens verstand van hebben.