menu

Boeken / Algemeen / Existentialisme en literatuur

zoeken in:
Ik heb een vraagje wat betreft het existentialisme. Ik hoop dat jullie deze vraag kunnen beantwoorden.
Er zijn romans die expliciet existentialistisch genoemd worden, hierbij kun je denken aan "aantekeningen uit het ondergrondse" van Dostojevski, "Walging" van Sartre en "de Vreemdeling" van Camus.
Mijn vraag is: "wat is er nou precies existentialistisch aan? Is het omdat de karakters in deze boeken zichzelf verantwoordelijk stellen voor hun daden? Of omdat ze het bestaan van een god ontkennen?
Waarom is "aantekeningen uit het ondergrondse" nou wel existentialistisch en bijvoorbeeld "Turks Fruit" van Jan Wolkers niet?

avatar van eRCee
Lastig. Wil wel een poging doen, zonder natuurlijk te pretenderen hiermee alles te zeggen over het existentialisme.

Volgens mij is het kernpunt van existentialisme dat het bestaan geaccepteerd wordt om wat het is. We leven in een lege en zinloze wereld; dat te accepteren en (toch) verder te leven is de belangrijkste taak voor de mens.
Het existentialisme kan in zekere zin gezien worden als een reactie op het nihilisme, dat de werkelijkheid afwijst. De twee punten die jij noemt zijn dan ook niet onderscheidend, ze komen immers eveneens in het nihilisme voor.

In stricte zin beschouw ik het existentialisme als de stroming die in de jaren '30 in Frankrijk opkwam rond figuren als Sartre en Camus. Dat een roman van Dostojewski, en bijvoorbeeld Celine, invloed hebben gehad op deze filosofie lijdt geen twijfel maar dat maakt ze nog niet meteen onderdeel ervan.
Overigens zijn er meerdere richtingen, waarbij bijvoorbeeld de positie van Camus wat positiever is dan die van Sartre.

Wat Wolkers betreft kan ik je niet helpen, nooit de behoefte gehad om dat te gaan lezen.

avatar van dutch2.0
Als ik aan existentialisme denk, denk ik vooral aan La Peste van Camus en Het eigen lot van Kanzaburo Oe. Wat het existentialisme voor mij karakteriseert, is de vrije keuze van de mens (binnen een bestaan dat verder totaal zinloos is). In La Peste wordt een groepje mensen gevolgd dat in een crisissituatie (zie de titel) te maken krijgt met verschillende keuzes: de stad ontvluchten, blijven en helpen, blijven en vluchten in escapistisch genot. Of gewoon geen keuze maken.

In Het eigen lot volgen we een man die op zoek is naar iemand die een postnatale abortus wil uitvoeren op zijn pasgeboren kind. Door op het eind van het verhaal een zelfstandige keuze te maken, geeft de man vorm aan zijn eigen (verder zinloze) bestaan. Kortom: de mens zweeft rond in een zinloos en betekenisloos universum, maar hij kan wel de stuurknuppel pakken om zijn eigen koers te bepalen.

dutch2.0 schreef:
een zelfstandige keuze te maken, geeft de man vorm aan zijn eigen (verder zinloze) bestaan. Kortom: de mens zweeft rond in een zinloos en betekenisloos universum, maar hij kan wel de stuurknuppel pakken om zijn eigen koers te bepalen.


Maar dat is toch eigenlijk in elk boek zo? Eigenlijk alle karkakters geven toch vorm aan hun bestaan door de keuzes die ze maken?

avatar van dutch2.0
blueszeppelin schreef:

Maar dat is toch eigenlijk in elk boek zo? Eigenlijk alle karkakters geven toch vorm aan hun bestaan door de keuzes die ze maken?

Als dat toch eens waar was

In het leven (en dus in de literatuur) zijn er genoeg mensen wier leven wordt vormgegeven door de keuzes die anderen (kerk, overheid, echtgenoot, etc.) voor hen maken. Om maar een heel makkelijk voorbeeld te noemen: Im Westen nichts neues van Remarque over een soldaat uit de Eerste Wereldoorlog. Alles wat deze soldaat overkomt komt voort uit keuzes die anderen voor hem maken.

Maar misschien had ik beter kunnen zeggen: bewuste keuze. Veel mensen gaan maar mee in datgene wat zij door opvoeding of maatschappij hebben meegekregen. Door een bewuste eigen keuze geef je je leven een eigen vorm en niet de vorm die door anderen is opgelegd.

Edit: Wat ik nog even was vergeten: uiteraard maken de meeste romanpersonages soms keuzes, maar daarmee is 'keuzevrijheid' nog niet het centrale thema. Zoals de dood geen centraal thema hoeft te zijn in een boek waarin mensen sterven. In de boeken die ik noemde is keuzevrijheid wel het belangrijkste thema.

blueszeppelin schreef:
Er zijn romans die expliciet existentialistisch genoemd worden, hierbij kun je denken aan "aantekeningen uit het ondergrondse" van Dostojevski, "Walging" van Sartre en "de Vreemdeling" van Camus.
Mijn vraag is: "wat is er nou precies existentialistisch aan? Is het omdat de karakters in deze boeken zichzelf verantwoordelijk stellen voor hun daden? Of omdat ze het bestaan van een god ontkennen


La Nausée (Walging) raakt op vele manieren aan het (Franse) existentialisme, het is deels ook een filosofisch betoog. Het boek handelt voornamelijk over het concept van de menselijke vrijheid. Zo wordt het existentialisme op een rationele manier benaderd.

'De mens is veroordeeld tot vrij zijn' is een (over)bekende spreuk van Sartre. Het menselijk bestaan op zichzelf is betekenisloos, ons bestaan gaat vooraf aan de essentie ervan, die moeten we zelf scheppen. Hiermee is onze vrijheid zowel een zegen als een grote last, want zolang we die last van het vrij zijn niet op onze schouders nemen zal ons leven zonder betekenis blijven.

De weg die de hoofdpersoon (Roquentin) in La Nausée aflegt leidt naar de openbaring die hij krijgt over de absurditeit van zijn bestaan. De walging die hij voelt is een metafoor voor dit besef, het besef dat alles in de wereld er is zonder doel, zonder essentie. Voorwerpen en andere mensen kunnen geen betekenis geven aan Roquentins leven, ze hebben het zelf immers ook niet. Het moet vanuit hemzelf komen, hij zal het voor zichzelf moeten scheppen.

In L'Étranger (De Vreemdeling) ligt het existentialistische niet zozeer in het rationele, maar meer in het fysieke. Het zijn puur de zintuigelijke prikkelingen die Meursault aanzetten tot actie, zijn daden hebben geen aanwijsbare reden of betekenis. De wereld waarin hij leeft is evenzo irrationeel en er kan alleen van worden gezegd dat het er slechts 'is'.

Meursault is een anomalie voor zijn omgeving (ze weten niet wat met hem te doen en zien hem daarom als een bedreiging) en wordt zodoende een slachtoffer ervan. Met de rechtzaak die tegen hem wordt gevoerd wordt door zijn medemens getracht reden en betekenis aan zijn daden en persoon te geven. Er wordt een rationele verklaring gezocht voor iets waarvoor geen rationele verklaring is. In L'Étranger is er, zowel in de innerlijke als de externe leefwereld van de mens, geen ratio, geen orde en geen waarheid. De enige waarheid is de Dood.

Waarom is "aantekeningen uit het ondergrondse" nou wel existentialistisch en bijvoorbeeld "Turks Fruit" van Jan Wolkers niet?


Van Dostojevski weet ik het fijne niet aangezien die Russen nog steeds een hoge drempel vormen waar ik overheen moet, maar me dunkt dat je hem niet onvoorwaardelijk onder de existentialistische traditie kunt scharen. Hij lijkt me meer een inspiratiebron (Sartre was erg groot fan van hem, naar ik meen), net zoals grote denkers als Nietzsche en Kierkegaard dat waren. Existentialisme als filosofisch systeem bestond nog niet als zodanig in hun tijd, hoewel van hen wel kan worden gesteld dat ze de funderingen ervoor hebben gelegd. (Een vloer zonder muren en dak is evenwel nog geen huis te noemen.)

Van Wolkers heb ik te weinig gelezen, maar hij is overduidelijk van na de periode van het existentialisme (die liep van de jaren '30 tot de jaren '60 van de vorige eeuw). Ik zou hem meer verbinden met de tijd van de sexuele revolutie, het gevecht tegen het establishment (wat net als het existentialisme raakt aan de positie van het individu, maar meer maatschappelijk dan filosofisch van aard is) en wat dies meer zij.

In Boeken > Algemeen > existentialsme in boeken:

Hallo,
Ik heb een vraag. Voor mijn lijst heb ik de volgende boeken gelezen:
- Het gouden ei (Tim Krabbé)
- De grote wereld (Japin)
- De aanslag (Harry Mulish)
- De tweeling ( Tessa de Loo)
- De Hemel van Hollywood (Leon de Winter)
- Witte Liefde ( Wanda Reisel)
- De kleine Johannes ( Frederik van Eeden)
- Max havelaar (Multatuli)

Over deze boeken moet ik een essay schrijven. Welke boeken existentialistische trekken vertonen en hoe die trekken in de boeken naar voren komen. Ik heb enorm lang gezocht, maar ik kom er zelf gewoon niet uit. Hopelijk kunnen jullie mij hierbij helpen

Alvast bedankt!!

Alvast bedankt.

Wat is je definitie van existentialisme?

Hans van Stralen heeft een interessant boek geschreven over existentialisme in literatuur: Beschreven keuzes. Een inleiding in het literaire existentialisme. Later ook in het Engels uitgegeven, met een paar extra voorbeeld-essays: Choices and conflicts : essays on literature and existentialism

Ik heb het gebruikt voor een analyse van De stad der blinden van Saramago en De trein had geen vertraging van Heinrich Böll.

Gast
geplaatst: vandaag om 09:36 uur

geplaatst: vandaag om 09:36 uur

Let op: In verband met copyright is het op BoekMeter.nl niet toegestaan om de inhoud van externe websites over te nemen, ook niet met bronvermelding. Je mag natuurlijk wel een link naar een externe pagina plaatsen, samen met je eigen beschrijving of eventueel de eerste alinea van de tekst. Je krijgt deze waarschuwing omdat het er op lijkt dat je een lange tekst hebt geplakt in je bericht.

* denotes required fields.